Παραπληροφόρηση

 (Σ. Γκαρμπούνης)

Κείμενο 1

● Πάμε πάλι πίσω κι εμείς τότε, στα βασικά: Ποια είναι η διαφορά ψευδών και παραποιημένων ειδήσεων;

Οι παραποιημένες ειδήσεις (fake news), εν αντιθέσει με την ορολογία που έχει επικρατήσει σε μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής, δημοσιογραφικής και πολιτικής ορολογίας, διαφέρουν από τις ψευδείς. Ψευδής είναι μια είδηση που περιγράφει κάτι που δεν έγινε. Δεν έχει βάση αλήθειας δηλαδή. Παραποιημένη είναι μια είδηση στην οποία έχουν αλλοιωθεί κάποια στοιχεία του γεγονότος: όπως ο χρόνος και ο τόπος που έγινε, το σκηνικό του, ποιοι έλαβαν μέρος κοκ. Επιπλέον, για να αποτελεί ένα μήνυμα παραποιημένη είδηση θα πρέπει πριν απ’ όλα να είναι είδηση. Δηλαδή θα πρέπει να περιέχεται στο περιεχόμενο κάποιου ΜΜΕ. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν παραποιημένες ειδήσεις πριν από την έλευση των ενημερωτικών ΜΜΕ (σε αντίθεση με κάποιες αναλύσεις που προσπαθούν να εντοπίσουν παρόμοιες ειδήσεις λ.χ. στην αρχαιότητα).

● Άρα μας λέτε πως το να ψευδοποιούμε εμείς οι δημοσιογράφοι μια είδηση απορρέει από την ίδια τη δομή των ειδήσεων. Αν είναι έτσι, τελικά κάνουμε δημοσιογραφία ή προπαγάνδα;

Πράγματι, η παραποίηση μιας είδησης δεν είναι κάτι που συντελείται εξωγενώς, αλλά περιέχεται στη δομή των ειδήσεων, η οποία με τη σειρά της δεν είναι παρά μια ενότητα γεγονότων και απόψεων. Τώρα, στον βαθμό που περιγράφονται τα γεγονότα υπό το πρίσμα ορισμένων απόψεων, μιλάμε για δημοσιογραφία. Στον βαθμό, όμως, που η είδηση στοχεύει στη μετάδοση απόψεων, ντυμένων με το ένδυμα των πρόσφατων γεγονότων και που αυτό είναι το κύριο γεγονός που περιγράφεται, τότε μιλάμε για προπαγάνδα. Με άλλα λόγια και για να γίνει κατανοητό: στις παραποιημένες ειδήσεις αυτό που μεταδίδεται είναι έτοιμες, προϋπάρχουσες αντιλήψεις, άρα στερεότυπα και προκαταλήψεις, με τη μορφή πληροφοριών για επίκαιρα γεγονότα. Στη διαδικασία αυτή, για τις ανάγκες της προπαγάνδας μπορεί να χρησιμοποιηθούν και χρησιμοποιούνται ψευδή στοιχεία (παραποιήσεις).

● Κάνετε λόγο και για τις «κοινωνίες της ενημέρωσης». Και πως σε αυτές οι παραποιημένες ειδήσεις βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και «ανθίζουν»!

Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, αν και μπορούμε να ανιχνεύσουμε παραποιημένες ειδήσεις από τις πρώτες δεκαετίες των εφημερίδων, εντούτοις σε εκείνη την εποχή δεν έχει καταστεί ένα εκτεταμένο φαινόμενο. Ούτε εκτεταμένο είναι τότε, ούτε και έχει δομικό ρόλο στην πολιτική ή την οικονομία - με εξαίρεση φυσικά τις συνθήκες πολέμου, για τις ανάγκες της προπαγάνδας. Η παραποιημένη ενημέρωση, συμβαίνει στις μέρες μας! Ξεκινά σταδιακά από τον Ψυχρό Πόλεμο και κορυφώνεται τις τελευταίες δεκαετίες. Γίνεται δε χαρακτηριστικό γνώρισμα των κοινωνιών, τις οποίες, όπως είπατε, αποκαλώ «κοινωνίες της ενημέρωσης»: είναι κοινωνίες στις οποίες οι άνθρωποι από όλες τις μορφές της πληροφορίας (επιστήμη, τέχνη κ.λπ.) καταναλώνουν κυρίως ειδήσεις! Στο πλαίσιο αυτό συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους διαφορετικής ποιότητας ενημερωτικές πληροφορίες: από ιατρικές μέχρι κουτσομπολίστικες, από σοβαρές έως παραποιημένες ή πλήρως αβάσιμες. Ένα παράδειγμα ισχυρό αυτής της «κοινωνίας» είναι το τι συμβαίνει στο διαδίκτυο.

● Άρα, φταίμε εμείς. Οι «καταναλωτές» της είδησης.

Ευθύνονται οι «καταναλωτές» της είδησης που είναι έτοιμοι να πιστέψουν τις παραποιημένες ειδήσεις. Είμαστε έτοιμοι, δηλαδή, να πιστέψουμε τα fake news πριν ακόμα δημιουργηθούν, γι' αυτό και παράγονται! Η αρχιτεκτονική του διαδικτύου, κυρίως η πολιτική και πολιτιστική ομοφιλία, συμβάλλουν στη δημιουργία του φαινομένου μεν, αλλά δεν ευθύνεται το διαδίκτυο για τις παραποιημένες ειδήσεις. «Ευθύνονται» οι συνθήκες που οδηγούν το κοινό να έχει αυτές τις προκαταλήψεις και που πίσω τους κατ’ ουσίαν βρίσκονται οι διάφορες μορφές κοινωνικής ανισότητας -ταξικής, έμφυλης, μορφωτικής, πολιτιστικής, εθνικής κ.ά.- και τις οποίες οι παραποιημένες ειδήσεις αναπαράγουν και συχνά στοχεύουν να αναπαραχθούν.

Από συνέντευξη του καθηγητή στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ Γ. Πλειού στην Εφημερίδα των Συντακτών 25/7/2021 https://www.efsyn.gr/nisides/303752_katanalonoyme-kyrios-eidiseis

 

Κείμενο 2

War: πόλεμος, Famine: πείνα, Pestilence: λοιμός, επιδημία, Death: θάνατος, Misinformation: παραπληροφόρηση

  

Κείμενο 3

Στο παιδί μου…

Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια

Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί

Για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο

Μα στο παιδί δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια 5

Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ

Λέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,

Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω

Ονόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.

Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά.

 

Θέματα

Θέμα Α

Τι είναι σύμφωνα με τον Γ. Πλειό «οι κοινωνίες της ενημέρωσης»; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο με 50-60 λέξεις. (15 μονάδες)

Θέμα Β

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο 1, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας δίπλα σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος (10 μονάδες). Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με μία αναφορά στο κείμενο για κάθε απάντηση (5 μονάδες).

1.      Σύμφωνα με τον Γ. Πλειό τα fake news δεν είναι τίποτε άλλο από ψεύτικες ειδήσεις.

2.      Κατά την γνώμη του Γ. Πλειού δημοσιογραφία και προπαγάνδα ταυτίζονται.

3.      Η παραπληροφόρηση σύμφωνα με το κείμενο 1 συνδέεται άμεσα με τα σύγχρονα ΜΜΕ.

4.      Στο διαδίκτυο συνυπάρχουν χωρίς διάκριση ετερόκλητες και ποικίλες πληροφορίες.

5.      Ο Γ. Πλειός θεωρεί ότι τη βασική ευθύνη για την άνθιση του φαινομένου των fake news την έχει η διάδοση του διαδικτύου.

Β2. Οι συνεντεύξεις οργανώνονται και πραγματοποιούνται με διάφορους τρόπους. Άλλοτε μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας, άλλοτε με άμεση ή διαδικτυακή, πρόσωπο με πρόσωπο, συνάντηση του δημοσιογράφου με τον συνεντευξιαζόμενο, άλλοτε με την αποστολή γραπτών ερωτήσεων από τον δημοσιογράφο και αντίστροφα γραπτών απαντήσεων. Πώς νομίζετε ότι έγινε η παραπάνω συνέντευξη και ποια στοιχεία του κειμένου το αποκαλύπτουν; (10 μονάδες)

Β3. Το κείμενο 2 παίρνει θέση εναντίον της παραπληροφόρησης. Ποια μέσα χρησιμοποιεί για να την εκφράσει; Ποιο στοιχείο της εικόνας συνδέεται περισσότερο με όσα υποστηρίζει το κείμενο 1; (15 μονάδες)

Θέμα Γ

Ποιο είναι το ζήτημα που θέτει κατά τη γνώμη σας το ποίημα; Ποια είναι η απάντηση του ποιητικού υποκειμένου σ’ αυτό; Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση; Για τα δύο πρώτα ερωτήματα να αξιοποιήσετε στις απαντήσεις σας τουλάχιστον 4 κειμενικούς δείκτες. (15 μονάδες)

Θέμα Δ

Έχοντας υπόψη σας τα δύο κείμενα καθώς και την προσωπική σας εμπειρία, ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημαντικότερα αίτια διάδοσης των fake news; Πιστεύετε ότι μπορεί να περιοριστεί το φαινόμενο ή όχι και γιατί; Υποθέστε ότι τοποθετείστε εκ μέρους των μαθητών σε ανοιχτή εκδήλωση γι’ αυτό το ζήτημα, οργανωμένη από φορείς της πόλης. (350-400 λέξεις) (30 μονάδες)

Ελευθερία

 (Β. Λάλας)

Κείμενο 1

Ο «ελεύθερος» άνθρωπος (Μέρος 2^ο)

   Οι σημερινές κοινωνίες, ως επί το πλείστον του Δυτικού αναπτυγμένου κόσμου, απολαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα μορφών εξωτερικής ελευθερίας. Τι γίνεται, ωστόσο, με την πραγματική, τη συνειδητή, την εσωτερική ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου; Τη δυνατότητά του να ξεπερνά ή τουλάχιστον να ελέγχει τα πάθη του, να υπερνικά τους φόβους και τις ανασφάλειές του, να μην επηρεάζεται από προκαταλήψεις και στερεότυπα, να δρα αυτόβουλα και να παίρνει αποφάσεις βάσει της δικής του κριτικής ικανότητας απαλλαγμένος από κάθε είδους ψυχολογική, πνευματική και ηθική δουλεία πράττοντας συνειδητά το καθήκον του ανεξαρτήτως περιορισμών και απαγορεύσεων;

   Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που τα έχουν καταφέρει σε ικανοποιητικό βαθμό, ο σύγχρονος άνθρωπος αδυνατεί να καταστεί και εσωτερικά-ψυχικά ελεύθερος. Κι αυτό γιατί, ναι μεν έχει κατοχυρώσει ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο, αλλά αυτό δεν ισχύει για όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ναι μεν έχει διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες, αλλά έχει περισσότερο εκπαίδευση παρά παιδεία ανθρωπιστική. Μπορεί να έχουν πολλαπλασιαστεί οι κρουνοί της πληροφόρησής του, ταυτόχρονα, όμως, αποτελεί έρμαιο της παραπληροφόρησης και της υπερπληροφόρησης. Μπορεί να μην τον εμποδίζει κανείς να σκέφτεται και να διαλέγεται ελεύθερα, ωστόσο η σκέψη του καταδυναστεύεται από τα διαπλεκόμενα μέσα μαζικής «ενημέρωσης» και επικοινωνίας, τα “fakenews”, την αναπαραγωγή ψευδών και κατασκευασμένων ειδήσεων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, οι σοβαρές φωνές «πνίγονται», εξαφανίζονται, αφού επικρατούν οι λαϊκιστές και οι δημαγωγοί. Ακόμη και οι περισσότερες δυνατότητες ψυχαγωγίας έρχονται σε αντίθεση με την επιλογή φτηνών και μαζικών τρόπων διασκέδασης που επιλέγουν σήμερα, κυρίως, οι νέοι…

   Και ο κατάλογος παραδειγμάτων απουσίας εσωτερικής ελευθερίας είναι πράγματι ατελείωτος. Ο σύγχρονος άνθρωπος, θύμα της κρίσης των δημοκρατικών θεσμών, του πολιτικού αμοραλισμού και των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, μόνο ψυχικά ελεύθερος δεν είναι. Κανόνες, νόμοι, τυποποιημένα πρότυπα, κατευθυνόμενη πληροφόρηση μαζοποιούν και καθορίζουν ένα ασφυκτικά περιορισμένο πλαίσιο δράσης. Αλλά και οι προλήψεις, οι προκαταλήψεις, η χειραγωγημένη βούληση των πολιτών από τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, σε συνάρτηση με την έλλειψη παιδείας και κουλτούρας, την κρίση των ηθικών αξιών, το ατομικιστικό, υλιστικό και χρησιμοθηρικό πνεύμα, τη μη αποδοχή του διαφορετικού, δεν αφήνουν τον πολίτη ν’ αναπνεύσει, να χαρεί τη ζωή και να την απολαύσει, να ζήσει ευτυχισμένος και ελεύθερος. Ελεύθερος εσωτερικά, συνειδητά, πραγματικά. Ελεύθερος από κάθε είδους δέσμευση, εξωτερική και εσωτερική…

Βασίλης Λάλας, φιλόλογος, Ιούλιος 2018 

Κείμενο 2

Ο «ελεύθερος άνθρωπος» (Μέρος 3^ο)

   Υπάρχουν άνθρωποι που είναι ελεύθεροι ακόμη και πίσω από τα «σίδερα» της φυλακής. Υπάρχουν, όμως, και άνθρωποι που ζουν «ελεύθερα» χωρίς να είναι ελεύθεροι. Όταν η σκέψη δεν είναι ελεύθερη, δε μπορεί να είναι κάποιος ελεύθερος. Δυστυχώς, ο σύγχρονος άνθρωπος όχι μόνο δε γνωρίζει πως είναι ανελεύθερος, αλλά τον γοητεύει κιόλας. Τον γοητεύει να καταναλώνει, ν’ ακολουθεί πιστά τα κελεύσματα της μόδας, να θέλγεται από τα όμορφα λόγια των πολιτικών δημοπιθήκων. Έχει μετατραπεί σ’ έναν ευτυχισμένο σκλάβο. Και το ν’ απελευθερωθείς από μια τέτοια δουλεία είναι το δυσκολότερο πράγμα. Πολλοί, μάλιστα, δεν επιθυμούν ν’ απελευθερωθούν. Είναι όπως οι δεσμώτες του σπηλαίου της Πλατωνικής Πολιτείας που αρνούνται να σπάσουν τα δεσμά τους και επιτίθενται ακόμη και σ’ αυτούς που προσπαθούν να τους λυτρώσουν. Ίσως, γιατί η σκλαβιά τους κάνει να νιώθουν ασφαλείς. Ίσως, γιατί δε γνωρίζουν ότι υπάρχει κάτι άλλο έξω από τη φυλακή τους× η πραγματική εσωτερική ελευθερία, στην οποία για να φτάσεις πρέπει να ολοκληρωθείς ως άνθρωπος και να κατακτήσεις την καθημερινή σου ελευθερία. Ένας δρόμος δύσβατος και μοναχικός.

   Ελευθερία, ωστόσο, δεν είναι τίποτε άλλο από την αποτίναξη του ζυγού μιας δουλείας. Όσες περισσότερες μορφές δουλείας αποσείσει κανείς τόσο περισσότερο ελεύθερος θα γίνει. Ή μάλλον τόσο περισσότερο άνθρωπος θα γίνει. Εξάλλου, ο μη ελεύθερος άνθρωπος δεν είναι άνθρωπος. Πρέπει πρώτα, βέβαια, το άτομο να έχει επίγνωση των αδυναμιών, των εξαρτήσεων, των παθών, των ανελευθεριών του. Να γνωρίζει, για παράδειγμα, πως η κακία, η ανηθικότητα, οι ψεύτικες αξίες και ιδέες, οι κάλπικες ανθρώπινες σχέσεις, η χυδαιολογία και η έλλειψη αισθητικής είναι ατέλειες, είναι πάθη, είναι δουλείες που σε κάνουν να υποφέρεις , και πως μέσα από την καλοσύνη, τις ηθικές αρετές, την αλήθεια, την  αισθητική καλλιέργεια αποκτά τη δυνατότητα να τις κατανικήσει και ν’ απελευθερωθεί, να δώσει ουσιαστικό νόημα στη ζωή του, να προσεγγίσει την ευτυχία. Και όπως γράφει ο Τίτος Πατρίκιος «Μες στη σκλαβιά τη θέλω εγώ τη λευτεριά σου. Μες στη σκλαβιά που για να καταλύσεις αναγνωρίζεις πρώτα κι αποδέχεσαι». Με άλλα λόγια είναι αδύνατο να θεωρείται ελεύθερος αυτός που υποδουλώνεται στα πάθη του και κυριαρχείται απ’ αυτά.

   Απαιτείται, όμως, αγώνας. Αγώνας προσωπικός, αγώνας καθημερινός. Κανείς δε θα σου προσφέρει την εσωτερική ελευθερία στα πόδια σου. Μόνο εσύ ο ίδιος. Το μόνο που χρειάζεται είναι θέληση. Σύμφωνα με το Βολταίρο «ο άνθρωπος είναι ελεύθερος από τη στιγμή που το θελήσει να είναι». Και φυσικά είναι αδύνατο να είναι κανείς ελεύθερος μέσα στην ησυχία και στην αδράνειά του χωρίς να είναι κύριος του εαυτού του. Το άτομο δεν είναι ελεύθερο, αν δε μπορεί να εξουσιάσει τον εαυτό του και περιμένει να τον απελευθερώσουν οι άλλοι. Είναι στην ουσία σκλάβος. Σκλάβος του εαυτού του. Την ελευθερία, λοιπόν, την αξίζουν μόνο αυτοί που αγωνίζονται καθημερινά γι’ αυτήν. Απαιτείται, ωστόσο, δύναμη και κουράγιο. Περισσότερο απ’ το να υπερασπιστείς την εξωτερική σου ελευθερία.

Βασίλης Λάλας, φιλόλογος,Σεπτέμβριος 2018

Κείμενο 3

Τίτος Πατρίκιος, «Πάθη»

Ποιο πάθος λες;

Αυτό ν’ αφήνεσαι ρευστός

σε κάθε ερεθισμό του χώρου σου;

Το πάθος ν’ απαντά σα στρείδι;

Το πάθος να παλεύεις με τα πάθη σου

δε λογαριάζεις;

Κι έπειτα

για ποια λευτεριά του αδέσμευτου

μιλάς;

Μες στη σκλαβιά τη θέλω εγώ τη

λευτεριά σου.

Μες στη σκλαβιά, που για να

καταλύσεις,

αναγνωρίζεις πρώτα κι αποδέχεσαι.

(Αντιδικίες, 1955)

  

ΘΕΜΑΤΑ 

ΘΕΜΑ Α

Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά τις απόψεις του συγγραφέα για τις σύγχρονες μορφές ανελευθερίας, όπως αυτές αναδεικνύονται στις δύο τελευταίες παραγράφους («Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων… εξωτερική και εσωτερική») του κειμένου 1 (60-70 λέξεις)                          Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

Β1. Με βάση τα κείμενα 1 και 2, να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, τεκμηριώνοντας τις απαντήσεις σας με αντίστοιχα χωρία, τις παρακάτω προτάσεις γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος                          

Α. Οι άνθρωποι στο σύνολό τους δεν είναι εσωτερικά ελεύθεροι (κείμενο 1)

Β. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν ουσιαστική πληροφόρηση (κείμενο 1)

Γ. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι μαζοποιημένος (κείμενο 1)

Δ. Η πραγματική ελευθερία προϋποθέτει ελεύθερη σκέψη του ατόμου (κείμενο 2)

Ε. Προϋπόθεση για την ελευθερία του ατόμου αποτελεί η συνειδητοποίηση της σκλαβιάς του (κείμενο 2) Μονάδες 10

 

Β2.Α. Στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου 2 ο συντάκτης του μας παραθέτει αυτούσια τα λόγια του Τ. Πατρίκιου και του Βολταίρου αντίστοιχα. Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία της επιλογής του αυτής;         Μονάδες 7

Εναλλακτικά

Β2.Α. Πώς επιτυγχάνει ο συγγραφέας τη νοηματική σύνδεση (συνεκτικότητα) μεταξύ πρώτης και δεύτερης παραγράφου του κειμένου 1; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας              Μονάδες 7

Β2.Β. Ο συγγραφέας τόσο στην τρίτη παράγραφο («Και ο κατάλογος παραδειγμάτων… εξωτερική και εσωτερική…») του κειμένου 1 όσο και στη δεύτερη παράγραφο («Ελευθερία… κυριαρχείται απ’ αυτά») του κειμένου 2 χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα. Να εντοπίσετε ένα σημείο από κάθε παράγραφο και να εξηγήσετε τη λειτουργία του καθενός         Μονάδες 8

Εναλλακτικά

Β2.Β. Να γράψετε δύο τίτλους που να αποδίδουν το περιεχόμενο του κειμένου 2, έναν με κυριολεκτική και έναν με μεταφορική χρήση της γλώσσας     Μονάδες 8

Μονάδες 15

 

Β3. Λαμβάνοντας υπόψη σας το περιεχόμενο της δεύτερης παραγράφου («Ελευθερία… κυριαρχείται απ’ αυτά») του κειμένου 2 να εξηγήσετε πώς ο σύγχρονος άνθρωπος, κατά το συγγραφέα, μπορεί να γίνει πραγματικά ελεύθερος.  Μονάδες 15

Εναλλακτικά

Β3. Πρόθεση του συντάκτη στη δεύτερη παράγραφο («Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων… κυρίως, οι νέοι…») του κειμένου 1 είναι να ευαισθητοποιήσει του/τις αναγνώστες/-στριες. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει το στόχο του, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μον.6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μον.9)   Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ

Γ1. Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σχόλιό σας για το κείμενο 3 παρουσιάζοντας το κύριο, κατά τη γνώμη σας, θέμα του. Να συμπεριλάβετε στην απάντησή σας σχετικούς με το θέμα κειμενικούς δείκτες του ποιήματος και την προσωπική σας ανταπόκριση σε αυτό    (150-200 λέξεις)                              Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Δ1. Είδος: Επιχειρηματολογικό άρθρο στη σχολική εφημερίδα

       Ιδιότητα: Μαθητής/Μαθήτρια Γ΄ Λυκείου

   Θέμα: Λαμβάνοντας υπόψη σας και τα δύο μη λογοτεχνικά κείμενα που διαβάσατε, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:

   α)Με ποιες συγκεκριμένες δράσεις το σχολείο μπορεί να βοηθήσει το νέο να γίνει ένας πραγματικά ελεύθερος πολίτης;

   β) Ποιες επιλογές οφείλει να κάνει ο ίδιος ο νέος στους τομείς της ψυχαγωγίας, της κατανάλωσης και της μόδας, έτσι ώστε να αποδεσμευτεί από τα δεσμά των σύγχρονων μορφών ανελευθερίας;        (350-400 λέξεις)            Μονάδες 30

 

 

Δημοκρατία - ατομικισμός

 (Β. Λάλας)

Κείμενο 1

«γιατί μόνοι εμείς…τον θεωρούμε όχι φιλήσυχο, αλλά άχρηστο^[i]» 

   Στις δημοκρατίες το κράτος οφείλει να είναι υπηρέτης των πολιτών και να ικανοποιεί τα –διαμετρικώς πολλές φορές – αντικρουόμενα και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντά τους. Οι πολίτες με τη σειρά τους οφείλουν όχι μόνο να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, αλλά και να εκπληρώνουν τις κοινωνικοπολιτικές τους υποχρεώσεις ταυτίζοντας το ατομικό τους συμφέρον με το κοινωνικό. Δυστυχώς, στις μέρες μας, το κράτος τείνει να γίνει εχθρός του πολίτη, αφού οι εκάστοτε κρατούντες πολιτεύονται αναξιοκρατικά, επικεντρώνονται στη νομή της εξουσίας, αντιμετωπίζουν το λαό με καχυποψία και απομακρύνονται από τα προβλήματά του. Από την άλλη, ο πολίτης θεωρεί πως έχει μόνο δικαιώματα και καθόλου υποχρεώσεις και αντιμετωπίζει το κράτος ως αντίπαλο, αν όχι και εχθρό του, αδιαφορώντας για τις κοινές υποθέσεις και λειτουργώντας χρησιμοθηρικά

   Παρ’ ότι δεν είναι λίγα τα άτομα με κοινωνική και πολιτική συνείδηση, οι περισσότεροι από τους «πολίτες» ενδιαφέρονται αποκλειστικά και μόνο για το ατομικό τους καλό αντιμετωπίζοντας το κράτος και τους συμπολίτες τους ως μέσα εκμετάλλευσης και ικανοποίησης των προσωπικών τους επιδιώξεων λειτουργώντας συμφεροντολογικά σε κάθε τους συναλλαγή. Άλλωστε, «άλλος είναι γεννημένος να κάνει το καλό στους συνανθρώπους του και άλλος να έχει το μυαλό του μόνο στο κέρδος, άχρηστος για την πόλη του, επαχθής σε κάθε του συναλλαγή και συμφεροντολόγος^[ii]». Σε κάποιες δε περιπτώσεις αρκετοί δικαιολογούν την παρουσία του ατομικισμού ως αναγκαία στάση επιβίωσης στη σύγχρονη τεχνοκρατική και άκρως ανταγωνιστική εποχή μας. Καθόλου, λοιπόν, παράδοξο που, σε συνδυασμό με τον ωφελιμισμό, κυριαρχούν στη ζωή των ανθρώπων. Μήπως«και ποιος από τους ανθρώπους δε φέρεται όμοια; Τώρα τάχα κατάλαβες πως ο καθένας αγαπάει μόνο τον εαυτό του και όχι τους άλλους, άλλος δίκαια και άλλος για το συμφέρον του;»^[iii]Κάποιοι, μάλιστα, ιδεολογικοποιούν τη στάση τους αυτή και τη θεωρούν το μέσο για κοινωνική αναρρίχηση και επιτυχία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, βέβαια, δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να ιδεολογικοποιούν την ασυνειδησία τους.

   Ο ατομικισμός, όμως, πέραν του ότι οδηγεί στην κοινωνική οπισθοδρόμηση, είναι αντίθετος προς την ανθρώπινη φύση και εν τέλει οδηγεί στη δυστυχία. Οι άνθρωποι θεωρούν αφελώς πως, όταν ο διπλανός τους παθαίνει συμφορές, αυτό δεν έχει καμία επίπτωση στους ίδιους. Δε μπορούν να κατανοήσουν ότι το κακό θα χτυπήσει κάποτε και τη δική τους πόρτα! Κάποιοι, μάλιστα, αδυνατούν να κρύψουν τη χαρά τους για τις συμφορές του άλλου. Οι περισσότεροι, βέβαια, δείχνουν να συμπάσχουν, χωρίς, όμως, και η στενοχώρια να τους τρώει τα σωθικά. Δεν είναι λίγοι κι αυτοί που φαίνονται «δυστυχείς» με τη δυστυχία των άλλων και «χαρούμενοι» με τη χαρά τους. Δυστυχώς, μιλάμε για την απόλυτη υποκρισία, βασικό χαρακτηριστικό πλέον των ανθρώπινων σχέσεων. 

 

Κείμενο 2

    Οι δημοκρατικές ευαισθησίες(;) του  Έλληνα

Η Ελλάδα είναι η χώρα που γέννησε, στο απώτερό της παρελθόν, τη δημοκρατία. Τη δημοκρατία που βάλλεται, όμως, καθημερινά από την προπαγάνδα και το λαϊκισμό των πολιτικών και των διαπλεκόμενων μέσων μαζικής αποχαύνωσης,  αλλά και από την απάθεια και αδράνεια των ελλήνων πολιτών απέναντι στα πολιτικά δρώμενα. Και να πει κανείς πως ο Έλληνας δεν ενδιαφέρεται για τα κοινά; Τουναντίον. Και με την πολιτική ασχολείται και δημοκρατικές ευαισθησίες διαθέτει. Δεν υπάρχει μέρα που σ’ ένα παραδοσιακό ελληνικό καφενείο ή στο χώρο εργασίας του, να μη γίνεται λόγος για τα πολιτικά πράγματα. Μόνο που, δυστυχώς, οι περισσότερες συζητήσεις είναι αφοριστικές και διόλου  ουσιαστικές. «Λόγια του αέρα», καμία σημασία στα λόγια του συνομιλητή, παθιασμένες αλλά ανούσιες εξυπνακίστικες απόψεις, «ξερολισμοί». Το συναίσθημα «πνίγει» οιαδήποτε λογική φωνή και όλοι μαζί αρεσκόμαστε να καθυβρίζουμε τους πολιτικούς μας ταγούς – αυτούς ντε, που εμείς ψηφίσαμε - στα πλαίσια ενός  ιδεολογικού ισοπεδωτικού «τσουβαλιάσματος».

   Το αστείο είναι πως, ενώ δηλώνουμε με κάθε τρόπο την απογοήτευσή μας για την πολιτική κατάσταση στη χώρα, όταν πλησιάζει η ώρα των εκλογών, αναζωπυρώνεται ο λανθάνων φανατισμός μας και η «στήριξη των δικών μας» που θα μας σώσουν – ως άλλοι Μεσσίες - από τους προηγούμενους «καταστροφείς» πολιτικούς άρχοντες, είτε αυτοί βρίσκονται στην κεντρική πολιτική σκηνή (πρωθυπουργός, βουλευτές, κτλ) είτε σε περιφερειακό επίπεδο (δήμαρχοι, κοινοτάρχες, κτλ). Άλλωστε, μας αρέσουν τα ωραία λόγια των δημοκολάκων και ουχί οι λογικές και συνετές φωνές. Άσε που, ενώ σε κάθε ευκαιρία καταγγέλλουμε την αναξιοκρατία και το νεποτισμό, έρχεται η στιγμή που τρέχουμε στα βουλευτικά γραφεία για το «ρουσφετάκι» μας, αν και είναι αλήθεια πως το φαινόμενο, χωρίς φυσικά να έχει εξαλειφθεί παντελώς, στις μέρες μας φθίνει.

Πόσο οδυνηρά ακούγονται όλα αυτά για έναν λαό που τόσους αγώνες έχει κάνει για τη δημοκρατία και την ελευθερία της πατρίδας του. Που είναι πάντα έτοιμος να θυσιάσει και τη ζωή του ακόμα για τα υψηλότερα ιδανικά… Αδιάψευστος μάρτυρας το ένδοξο ιστορικό του παρελθόν (Αχ, αυτό το παρελθόν που μας στοιχειώνει!). Ταυτόχρονα, βέβαια, κι ένας λαός με έντονη φιλειρηνική διάθεση, χαρακτηριστικό γνώρισμα του δημοκρατικού πολίτη, που, παρά τις εξωτερικές προκλήσεις, διάκειται, σε γενικές γραμμές ευμενώς έναντι των γειτόνων του. Ίσως, τελικά, αυτή να είναι και η ομορφιά του Έλληνα× η αντιφατικότητά του!

 

Κείμενο 3

   Τ. Σινόπουλος, «Ο καιόμενος»

Το Φαινομενο της αυτοπυρπόλησης αποτέλεσε στην εποχή μας την έσχατη μορφή προσωπικής διαμαρτυρίας των διαφόρων απελπισμένων ιδεολόγων. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Μεταίχμιο Β' (1957).

 

Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! είπε ένας απ' το πλήθος. Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν στ' αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια. Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου. Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι. Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος; Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά; Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι. Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν. Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος. Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο. Γινόταν ήλιος. Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε. Ο ποιητής μοιράζεται στα δυο.

 

ΘΕΜΑΤΑ 

ΘΕΜΑ Α

Α1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 60-70 λέξεις το περιεχόμενο του κειμένου 2     Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ Β

Β1. Με βάση το κείμενο 1, να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, τεκμηριώνοντας τις απαντήσεις σας με αντίστοιχα χωρία, τις παρακάτω περιόδους λόγου γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσεις κάθε απάντησή σου παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.                         Μονάδες 10

Α. Στις δημοκρατίες τα συμφέροντα των πολιτών ποτέ δεν αντιπαρατίθενται μεταξύ τους.

Β. Στις δημοκρατίες κράτος και πολίτες συμβαδίζουν, αφού τα συμφέροντά τους είναι κοινά.

Γ. Η ατομικιστική στάση θεωρείται από πολλούς αναγκαιότητα για την κοινωνική τους επιβίωση.

Δ. Η έλλειψη κοινωνικής συνείδησης είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης.

Ε. Οι άνθρωποι τις περισσότερες φορές χαίρονται με τη χαρά των άλλων συμμεριζόμενοι τη χαρά τους.

 

Β2. Ποια είναι η θέση του συντάκτη στην πρώτη παράγραφο («Στις δημοκρατίες… χρησιμοθηρικά») του κειμένου 1 για το ρόλο του κράτους και των πολιτών στις δημοκρατίες (μον. 8) και πώς η επιλογή της αντίθεσης ως τρόπου ανάπτυξης της παραγράφου συμβάλλει στη στήριξη της θέσης αυτής; (μον. 7)   Μονάδες 15

 

Β3. Α. Στη δεύτερη παράγραφο («Παρ’ ότι… ασυνειδησία τους») του κειμένου 1 ο συντάκτης της χρησιμοποιεί δύο αποσπάσματα από έργα του αρχαίου τραγικού ποιητή Ευριπίδη. Τι εξυπηρετεί, κατά τη γνώμη σας, επικοινωνιακά η επιλογή του αυτή;   (μον.7)

 

Β3. Β. Στη δεύτερη παράγραφο («Το αστείο είναι… στις μέρες μας φθίνει») του κειμένου 2 ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εκτεταμένα το α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Να μετασχηματίσετε την παράγραφο χρησιμοποιώντας το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο. Τι αλλάζει ως προς το ύφος;   (μον. 8)                           Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ Γ

Γ1. Το φαινόμενο της αυτοπυρπόλησης αποτελεί την έσχατη μορφή προσωπικής διαμαρτυρίας των διαφόρων απελπισμένων ιδεολόγων. Λαμβάνοντας υπόψη σας πως το ποίημα γράφεται στην εποχή της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1957) και αξιοποιώντας τρεις (3) κειμενικούς δείκτες του ποιήματος,

Ποια η στάση του πλήθους απέναντι στη μαρτυρική πράξη του καιόμενου; Αν βρισκόσαστε κι εσείς ανάμεσα στο πλήθος, ποια στάση θα υιοθετούσατε;

Εναλλακτικά

Ποιος ο ρόλος- στάση του ποιητή απέναντι στη μαρτυρική πράξη του καιόμενου; Κατά τη γνώμη σας, ποιος πρέπει να είναι ο κοινωνικός ρόλος της ποίησης και γενικότερα της τέχνης;             (150-200 λέξεις)                   Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ Δ

Δ1. Με την ιδιότητά σας ως μαθητές/μαθήτριες και αξιοποιώντας δημιουργικά τα κείμενα αναφοράς, σε μια ομιλία σας σε σχολική εκδήλωση,

   Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με την ολοένα και αυξανόμενη ατομικιστική στάση των νεοελλήνων και τα προβλήματα που αυτή δημιουργεί. Στη συνέχεια, να αναφέρετε συγκεκριμένες δράσεις με τις οποίες, κατά τη γνώμη σας, το σχολείο μπορεί να διαμορφώσει ανθρώπους με κοινωνική συνείδηση και ανθρωπιστικές αρχές.         (350-400 λέξεις)                         Μονάδες 30

 

 

 

 

 

 

 

---

[i]Θουκυδίδης, Ιστορία Β΄, παρ.40 (Περικλής)

[ii]Ευριπίδης, Ηρακλείδαι, στιχ. 2-5 (Ιόλαος)

[iii]Ευριπίδης, Μήδεια, στιχ. 85-87 (παιδαγωγός)

Υποκείμενο απαρεμφάτου - ταυτοπροσωπία/ετεροπροσωπία (μικροδιδασκαλία Β΄ μέρος)

 (Σ. Γκαρμπούνης)

Στα παρακάτω παραδείγματα ας προσπαθήσουμε να βρούμε ποιο είναι το υποκείμενο των απαρεμφάτων. Ποιες διαφορές διαπιστώνουμε;

1. Ὁ δε Ἀγησίλαος οὐκ ἔφη δέξασθαι τούς ὅρκους.
2. Ἐκέλευσεν αὐτον παραδοῦναι τάς ναῦς.
3. Οὗτος μαθήσεται μή ἐπιβουλεύειν τοῖς ἀσθενεστέροις.
4. Οὐχ ἡγοῦμαι τήν ἀρετήν εἶναι διδακτόν.
5. Οἱ δε τριάκοντα ἔπεισαν Λύσανδρον φρουρούς παρέχειν.
6. Κῦρος ἐπειρᾶτο κατάγειν τους ἐκπεπτωκότας.
7. Νεώτερος ὤν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τῷ δήμῳ.
8. Περικλῆς ᾑρέθη εἰπεῖν ἐπί τοῖς δημοσίᾳ θαπτομένοις.
9. Ὁ Ἀσσύριος εἰς την χώραν ἐμβαλεῖν ἀγγέλλεται.
10. Δεόμεθα ὑμῶν ἐᾶσαι ἡμᾶς εἰρήνην ποιήσασθαι.
11. Οἱ πρέσβεις ἤγγειλαν οὐ παρέξεσθαι τόν βασιλέα ἀργύριον.

 

Απαρέμφατο: τύπος του ρήματος που δεν μας φανερώνει το πρόσωπο που βρίσκεται πίσω από την πράξη του ρήματος. Κάτι που στις εγκλίσεις είναι ολοφάνερο λόγω των διαφορετικών καταλήξεων.

Άρα:

SOS: Πρέπει πάντοτε να ψάχνω το υποκείμενό του για να ξέρω ποιος βρίσκεται κάθε φορά πίσω από την πράξη που δηλώνει.

 

Δύο είναι οι περιπτώσεις:

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου να είναι το ίδιο, να ταυτίζεται δλδ, με το υποκείμενο του ρήματος. (ταυτοπροσωπία)

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου να είναι άλλο από το υποκείμενο του ρήματος και βρίσκεται σε πτώση αιτιατική για να το ξεχωρίζουμε. (ετεροπροσωπία)

Δοκιμή

Ποιο είναι το υποκείμενο του απαρεμφάτου ἄρχειν (εξουσιάζω) στα παρακάτω παραδείγματα; Πού έχουμε ταυτοπροσωπία και πού ετεροπροσωπία;

Λακεδαιμόνιοι νομίζουσιν ἄρχειν τῶν Ἀθηναίων.

Λακεδαιμόνιοι νομίζουσιν τούς Πέρσας ἄρχειν τῶν Ἀθηναίων.

Λακεδαιμόνιοι νομίζουσιν τον Λύσανδρον ἄρχειν τῶν Ἀθηναίων.

Απαρέμφατο - Από τα Νέα στα Αρχαία (μικροδιδασκαλία Α΄ μέρος)

 (Σ. Γκαρμπούνης)

Το Απαρέμφατο

Α. Στα παραδείγματα που ακολουθούν να βρείτε ποιες λέξεις είναι τα υποκείμενα των ρημάτων. Υπάρχουν διαφορές; Πώς ονομάζονται στα νέα ελληνικά οι προτάσεις με τα μαύρα γράμματα;

1. Ο Κύρος προσπάθησε να φέρει πίσω τους εξόριστους
2. Πίστευαν ότι θα φτάσουν με τη δύση του ηλίου σε κάποια χωριά
3. Αν και ήμουν νεότερος επιχείρησα να μιλήσω στη συνέλευση του δήμου.
4. Παρακαλούμε να επιτρέψετε τη σύναψη ειρήνης
5. Δεν νομίζω ότι πείθεσαι

Β. Στα παραδείγματα που ακολουθούν προσπαθήστε να αποδώσετε στα ελληνικά τον αμετάφραστο τύπο του απαρεμφάτου. Με ποιες προτάσεις στα νέα ελληνικά αποδώσατε τα απαρέμφατα; Τι παρατηρείτε όσον αφορά το υποκείμενό τους; Είναι το ίδιο ή διαφορετικό από αυτό του ρήματος;

1. Ο Αγησίλαος αρνήθηκε δέξασθαι τους όρκους
2. Ο βασιλιάς διέταξε τον εχθρό παραδοῦναι τα καράβια
3. Αυτός θα μάθει μη ἐπιβουλεύειν τους πιο αδύναμους
4. Δεν πιστεύω την ἀρετήν εἶναι διδακτόν.
5. Οι τριάντα τύραννοι έπεισαν το Λύσανδρο παρέχειν φρουρούς

Γ. Προσπαθήστε να αποδώσετε στα νέα ελληνικά τα παρακάτω παραδείγματα προσέχοντας κάθε φορά αν το υποκείμενο του ρήματος είναι ίδιο ή διαφορετικό από αυτό του απαρεμφάτου.

1. Ἐπύθοντο (πληροφορούνταν) αὐτὸν πορεύεσθαι ἐπὶ τὸ ἄστυ.

2. Ἠπείλησαν ἀποκτεῖναι ἅπαντας

3. Πάντες ἄν ὁμολογήσαιτε ὁμόνοιαν μέγιστον ἀγαθόν εἶναι.

4. Ὁ πατήρ ὑπέσχετο δώσειν αὐτῷ την οἰκίαν.

5. Συμβουλεύω ὑμῖν μή παραδιδόναι τά ὅπλα.

Επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις (μικροδιδασκαλία Γ΄ μέρος)

(Σ. Γκαρμπούνης)

Επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις 

Σε αντίθεση με τις ονοματικές, οι επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις αποτελούν προαιρετικό συμπλήρωμα της κύριας πρότασης γιατί μας δίνουν μια διευκρινιστική πληροφορία που καθιστά το νόημα ακριβέστερο. Οι συμπληρωματικές αυτές πληροφορίες μπορεί να αφορούν τον χρόνο, την αιτία, μια υπόθεση, μια αντίθεση ή παραχώρηση, τον σκοπό ή ένα συμπέρασμα. Δείτε τα παραδείγματα στα νέα ελληνικά:

• Συναντηθήκαμε όταν γύρισε από το σχολείο. (χρόνος)
• Επειδή δεν προπονήθηκα την τελευταία εβδομάδα δεν άντεξα στον αγώνα. (αιτία)
• Θα ήταν ωραία αν φεύγαμε το καλοκαίρι στα νησιά. (υπόθεση)
• Αν και ήξερες ότι θυμώνω με κάτι τέτοια, εσύ συνέχισες. (εναντίωση/αντίθεση)
• Δεν θα προλάβω να είμαι στην ώρα μου ακόμη κι αν έρθει νωρίς το λεωφορείο. (παραχώρηση)
• Δοκίμασα μια νέα συνταγή στις μπάμιες για να αρέσουν σε όλους. (σκοπός)
• Ήταν τόσο κουρασμένη από το ταξίδι ώστε κοιμήθηκε πάνω από 14 ώρες. (συμπέρασμα)

Οι επιρρηματικές προτάσεις στα αρχαία ελληνικά

Εκφέρονται με όλες τις εγκλίσεις ανάλογα με το είδος τους: οριστική, υποτακτική, ευκτική πλαγίου λόγου, δυνητική ευκτική, και δυνητική οριστική. Κάποιες μάλιστα μπορεί να εκφέρονται με απαρέμφατο.

Χαρακτηριστικές ωστόσο είναι οι λέξεις /σύνδεσμοι που εισάγουν τις προτάσεις και λειτουργούν ως εξωτερικοί δείκτες που βοηθούν στην αναγνώριση του είδους.

Στο βιβλίο του συντακτικού σελ. 145.

Σύνδεσμοι/λέξεις εισαγωγής

Νέα Ελληνικά		Αρχαία Ελληνικά
Αιτιολογικές	επειδή, γιατί, αφού, καθώς κλπ	Αιτιολογικές	ὡς, ὅτι, διότι, ἐπεί, ἐπειδή
Χρονικές	όταν, αφού, προτού, πριν, καθώς, ώσπου κλπ	Χρονικές	ὡς, ὄτε, ὀπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἡνίκα, πριν, ἀφ’ ὅτου, ἀφ’ οὗ, ἐν ὧ, μέχρι οὗ κ.α
Τελικές	για να	Τελικές	ἵνα, ὅπως, ὡς
Αποτελεσματικές	ώστε (να), έτσι που	Αποτελεσματικές	ὥστε, ὡς, ἐφ’ ᾦ, ἐφ’ ᾦτε
Υποθετικές	αν, εάν, εφόσον, άμα	Υποθετικές	εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν
Εναντιωματικές	αν και, παρόλο που, μολονότι, παρότι κλπ	Εναντιωματικές	εἰ καί, ἐάν καί, ἄν καί, ἤν καί
Παραχωρητικές	ακόμη κι αν, και αν, ακόμη και να	Παραχωρητικές	καί εἰ, καί ἐάν, καί ἄν, καί ἤν