Ελευθερία

 (Β. Λάλας)

Κείμενο 1

Ο «ελεύθερος» άνθρωπος (Μέρος 2^ο)

   Οι σημερινές κοινωνίες, ως επί το πλείστον του Δυτικού αναπτυγμένου κόσμου, απολαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα μορφών εξωτερικής ελευθερίας. Τι γίνεται, ωστόσο, με την πραγματική, τη συνειδητή, την εσωτερική ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου; Τη δυνατότητά του να ξεπερνά ή τουλάχιστον να ελέγχει τα πάθη του, να υπερνικά τους φόβους και τις ανασφάλειές του, να μην επηρεάζεται από προκαταλήψεις και στερεότυπα, να δρα αυτόβουλα και να παίρνει αποφάσεις βάσει της δικής του κριτικής ικανότητας απαλλαγμένος από κάθε είδους ψυχολογική, πνευματική και ηθική δουλεία πράττοντας συνειδητά το καθήκον του ανεξαρτήτως περιορισμών και απαγορεύσεων;

   Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που τα έχουν καταφέρει σε ικανοποιητικό βαθμό, ο σύγχρονος άνθρωπος αδυνατεί να καταστεί και εσωτερικά-ψυχικά ελεύθερος. Κι αυτό γιατί, ναι μεν έχει κατοχυρώσει ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο, αλλά αυτό δεν ισχύει για όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ναι μεν έχει διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες, αλλά έχει περισσότερο εκπαίδευση παρά παιδεία ανθρωπιστική. Μπορεί να έχουν πολλαπλασιαστεί οι κρουνοί της πληροφόρησής του, ταυτόχρονα, όμως, αποτελεί έρμαιο της παραπληροφόρησης και της υπερπληροφόρησης. Μπορεί να μην τον εμποδίζει κανείς να σκέφτεται και να διαλέγεται ελεύθερα, ωστόσο η σκέψη του καταδυναστεύεται από τα διαπλεκόμενα μέσα μαζικής «ενημέρωσης» και επικοινωνίας, τα “fakenews”, την αναπαραγωγή ψευδών και κατασκευασμένων ειδήσεων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, οι σοβαρές φωνές «πνίγονται», εξαφανίζονται, αφού επικρατούν οι λαϊκιστές και οι δημαγωγοί. Ακόμη και οι περισσότερες δυνατότητες ψυχαγωγίας έρχονται σε αντίθεση με την επιλογή φτηνών και μαζικών τρόπων διασκέδασης που επιλέγουν σήμερα, κυρίως, οι νέοι…

   Και ο κατάλογος παραδειγμάτων απουσίας εσωτερικής ελευθερίας είναι πράγματι ατελείωτος. Ο σύγχρονος άνθρωπος, θύμα της κρίσης των δημοκρατικών θεσμών, του πολιτικού αμοραλισμού και των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, μόνο ψυχικά ελεύθερος δεν είναι. Κανόνες, νόμοι, τυποποιημένα πρότυπα, κατευθυνόμενη πληροφόρηση μαζοποιούν και καθορίζουν ένα ασφυκτικά περιορισμένο πλαίσιο δράσης. Αλλά και οι προλήψεις, οι προκαταλήψεις, η χειραγωγημένη βούληση των πολιτών από τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, σε συνάρτηση με την έλλειψη παιδείας και κουλτούρας, την κρίση των ηθικών αξιών, το ατομικιστικό, υλιστικό και χρησιμοθηρικό πνεύμα, τη μη αποδοχή του διαφορετικού, δεν αφήνουν τον πολίτη ν’ αναπνεύσει, να χαρεί τη ζωή και να την απολαύσει, να ζήσει ευτυχισμένος και ελεύθερος. Ελεύθερος εσωτερικά, συνειδητά, πραγματικά. Ελεύθερος από κάθε είδους δέσμευση, εξωτερική και εσωτερική…

Βασίλης Λάλας, φιλόλογος, Ιούλιος 2018 

Κείμενο 2

Ο «ελεύθερος άνθρωπος» (Μέρος 3^ο)

   Υπάρχουν άνθρωποι που είναι ελεύθεροι ακόμη και πίσω από τα «σίδερα» της φυλακής. Υπάρχουν, όμως, και άνθρωποι που ζουν «ελεύθερα» χωρίς να είναι ελεύθεροι. Όταν η σκέψη δεν είναι ελεύθερη, δε μπορεί να είναι κάποιος ελεύθερος. Δυστυχώς, ο σύγχρονος άνθρωπος όχι μόνο δε γνωρίζει πως είναι ανελεύθερος, αλλά τον γοητεύει κιόλας. Τον γοητεύει να καταναλώνει, ν’ ακολουθεί πιστά τα κελεύσματα της μόδας, να θέλγεται από τα όμορφα λόγια των πολιτικών δημοπιθήκων. Έχει μετατραπεί σ’ έναν ευτυχισμένο σκλάβο. Και το ν’ απελευθερωθείς από μια τέτοια δουλεία είναι το δυσκολότερο πράγμα. Πολλοί, μάλιστα, δεν επιθυμούν ν’ απελευθερωθούν. Είναι όπως οι δεσμώτες του σπηλαίου της Πλατωνικής Πολιτείας που αρνούνται να σπάσουν τα δεσμά τους και επιτίθενται ακόμη και σ’ αυτούς που προσπαθούν να τους λυτρώσουν. Ίσως, γιατί η σκλαβιά τους κάνει να νιώθουν ασφαλείς. Ίσως, γιατί δε γνωρίζουν ότι υπάρχει κάτι άλλο έξω από τη φυλακή τους× η πραγματική εσωτερική ελευθερία, στην οποία για να φτάσεις πρέπει να ολοκληρωθείς ως άνθρωπος και να κατακτήσεις την καθημερινή σου ελευθερία. Ένας δρόμος δύσβατος και μοναχικός.

   Ελευθερία, ωστόσο, δεν είναι τίποτε άλλο από την αποτίναξη του ζυγού μιας δουλείας. Όσες περισσότερες μορφές δουλείας αποσείσει κανείς τόσο περισσότερο ελεύθερος θα γίνει. Ή μάλλον τόσο περισσότερο άνθρωπος θα γίνει. Εξάλλου, ο μη ελεύθερος άνθρωπος δεν είναι άνθρωπος. Πρέπει πρώτα, βέβαια, το άτομο να έχει επίγνωση των αδυναμιών, των εξαρτήσεων, των παθών, των ανελευθεριών του. Να γνωρίζει, για παράδειγμα, πως η κακία, η ανηθικότητα, οι ψεύτικες αξίες και ιδέες, οι κάλπικες ανθρώπινες σχέσεις, η χυδαιολογία και η έλλειψη αισθητικής είναι ατέλειες, είναι πάθη, είναι δουλείες που σε κάνουν να υποφέρεις , και πως μέσα από την καλοσύνη, τις ηθικές αρετές, την αλήθεια, την  αισθητική καλλιέργεια αποκτά τη δυνατότητα να τις κατανικήσει και ν’ απελευθερωθεί, να δώσει ουσιαστικό νόημα στη ζωή του, να προσεγγίσει την ευτυχία. Και όπως γράφει ο Τίτος Πατρίκιος «Μες στη σκλαβιά τη θέλω εγώ τη λευτεριά σου. Μες στη σκλαβιά που για να καταλύσεις αναγνωρίζεις πρώτα κι αποδέχεσαι». Με άλλα λόγια είναι αδύνατο να θεωρείται ελεύθερος αυτός που υποδουλώνεται στα πάθη του και κυριαρχείται απ’ αυτά.

   Απαιτείται, όμως, αγώνας. Αγώνας προσωπικός, αγώνας καθημερινός. Κανείς δε θα σου προσφέρει την εσωτερική ελευθερία στα πόδια σου. Μόνο εσύ ο ίδιος. Το μόνο που χρειάζεται είναι θέληση. Σύμφωνα με το Βολταίρο «ο άνθρωπος είναι ελεύθερος από τη στιγμή που το θελήσει να είναι». Και φυσικά είναι αδύνατο να είναι κανείς ελεύθερος μέσα στην ησυχία και στην αδράνειά του χωρίς να είναι κύριος του εαυτού του. Το άτομο δεν είναι ελεύθερο, αν δε μπορεί να εξουσιάσει τον εαυτό του και περιμένει να τον απελευθερώσουν οι άλλοι. Είναι στην ουσία σκλάβος. Σκλάβος του εαυτού του. Την ελευθερία, λοιπόν, την αξίζουν μόνο αυτοί που αγωνίζονται καθημερινά γι’ αυτήν. Απαιτείται, ωστόσο, δύναμη και κουράγιο. Περισσότερο απ’ το να υπερασπιστείς την εξωτερική σου ελευθερία.

Βασίλης Λάλας, φιλόλογος,Σεπτέμβριος 2018

Κείμενο 3

Τίτος Πατρίκιος, «Πάθη»

Ποιο πάθος λες;

Αυτό ν’ αφήνεσαι ρευστός

σε κάθε ερεθισμό του χώρου σου;

Το πάθος ν’ απαντά σα στρείδι;

Το πάθος να παλεύεις με τα πάθη σου

δε λογαριάζεις;

Κι έπειτα

για ποια λευτεριά του αδέσμευτου

μιλάς;

Μες στη σκλαβιά τη θέλω εγώ τη

λευτεριά σου.

Μες στη σκλαβιά, που για να

καταλύσεις,

αναγνωρίζεις πρώτα κι αποδέχεσαι.

(Αντιδικίες, 1955)

  

ΘΕΜΑΤΑ 

ΘΕΜΑ Α

Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά τις απόψεις του συγγραφέα για τις σύγχρονες μορφές ανελευθερίας, όπως αυτές αναδεικνύονται στις δύο τελευταίες παραγράφους («Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων… εξωτερική και εσωτερική») του κειμένου 1 (60-70 λέξεις)                          Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

Β1. Με βάση τα κείμενα 1 και 2, να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, τεκμηριώνοντας τις απαντήσεις σας με αντίστοιχα χωρία, τις παρακάτω προτάσεις γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος                          

Α. Οι άνθρωποι στο σύνολό τους δεν είναι εσωτερικά ελεύθεροι (κείμενο 1)

Β. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν ουσιαστική πληροφόρηση (κείμενο 1)

Γ. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι μαζοποιημένος (κείμενο 1)

Δ. Η πραγματική ελευθερία προϋποθέτει ελεύθερη σκέψη του ατόμου (κείμενο 2)

Ε. Προϋπόθεση για την ελευθερία του ατόμου αποτελεί η συνειδητοποίηση της σκλαβιάς του (κείμενο 2) Μονάδες 10

 

Β2.Α. Στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου 2 ο συντάκτης του μας παραθέτει αυτούσια τα λόγια του Τ. Πατρίκιου και του Βολταίρου αντίστοιχα. Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία της επιλογής του αυτής;         Μονάδες 7

Εναλλακτικά

Β2.Α. Πώς επιτυγχάνει ο συγγραφέας τη νοηματική σύνδεση (συνεκτικότητα) μεταξύ πρώτης και δεύτερης παραγράφου του κειμένου 1; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας              Μονάδες 7

Β2.Β. Ο συγγραφέας τόσο στην τρίτη παράγραφο («Και ο κατάλογος παραδειγμάτων… εξωτερική και εσωτερική…») του κειμένου 1 όσο και στη δεύτερη παράγραφο («Ελευθερία… κυριαρχείται απ’ αυτά») του κειμένου 2 χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα. Να εντοπίσετε ένα σημείο από κάθε παράγραφο και να εξηγήσετε τη λειτουργία του καθενός         Μονάδες 8

Εναλλακτικά

Β2.Β. Να γράψετε δύο τίτλους που να αποδίδουν το περιεχόμενο του κειμένου 2, έναν με κυριολεκτική και έναν με μεταφορική χρήση της γλώσσας     Μονάδες 8

Μονάδες 15

 

Β3. Λαμβάνοντας υπόψη σας το περιεχόμενο της δεύτερης παραγράφου («Ελευθερία… κυριαρχείται απ’ αυτά») του κειμένου 2 να εξηγήσετε πώς ο σύγχρονος άνθρωπος, κατά το συγγραφέα, μπορεί να γίνει πραγματικά ελεύθερος.  Μονάδες 15

Εναλλακτικά

Β3. Πρόθεση του συντάκτη στη δεύτερη παράγραφο («Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων… κυρίως, οι νέοι…») του κειμένου 1 είναι να ευαισθητοποιήσει του/τις αναγνώστες/-στριες. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει το στόχο του, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μον.6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μον.9)   Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ

Γ1. Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σχόλιό σας για το κείμενο 3 παρουσιάζοντας το κύριο, κατά τη γνώμη σας, θέμα του. Να συμπεριλάβετε στην απάντησή σας σχετικούς με το θέμα κειμενικούς δείκτες του ποιήματος και την προσωπική σας ανταπόκριση σε αυτό    (150-200 λέξεις)                              Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Δ1. Είδος: Επιχειρηματολογικό άρθρο στη σχολική εφημερίδα

       Ιδιότητα: Μαθητής/Μαθήτρια Γ΄ Λυκείου

   Θέμα: Λαμβάνοντας υπόψη σας και τα δύο μη λογοτεχνικά κείμενα που διαβάσατε, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:

   α)Με ποιες συγκεκριμένες δράσεις το σχολείο μπορεί να βοηθήσει το νέο να γίνει ένας πραγματικά ελεύθερος πολίτης;

   β) Ποιες επιλογές οφείλει να κάνει ο ίδιος ο νέος στους τομείς της ψυχαγωγίας, της κατανάλωσης και της μόδας, έτσι ώστε να αποδεσμευτεί από τα δεσμά των σύγχρονων μορφών ανελευθερίας;        (350-400 λέξεις)            Μονάδες 30