Β. Λάλας
Κείμενο 1
Είναι μεγάλη ανοησία
(;) να κυνηγάς το μάταιο…
Είναι δύσκολο να
γνωρίσει κανείς τον εαυτό του. Η γνώση του εαυτού μας , η σαφής γνώση των
προτερημάτων και ελαττωμάτων μας απαιτεί επίπονη και, πολλές φορές, επώδυνη
προσπάθεια. Κι αυτό γιατί συνδέεται με την εσωτερική μας «δομή», με τον ψυχικό
μας κόσμο. Πόσο μάλλον όταν υποπίπτουμε σε σφάλματα. Τότε, τις περισσότερες
φορές, αντί να αναζητήσουμε, πέραν των άλλων, και τις προσωπικές μας ευθύνες,
«τα ρίχνουμε στους άλλους» χωρίς περίσκεψη, μη κατανοώντας φυσικά το γελοίο του
πράγματος. Αποφεύγουμε, λοιπόν, ή και
αρνούμαστε πεισματικά την εσωτερική ενδοσκόπηση. Ίσως, γιατί θα μας φέρει
ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό μας, απέναντι στη συνείδησή μας. Ίσως, γιατί η
διαδικασία αυτή θα μας φέρει ακόμα μεγαλύτερο πόνο.
Παρ’ ότι υπάρχουν
εξωγενείς παράγοντες που δρουν καταλυτικά στη μη απόκτηση αυτογνωσίας – όπως η
κακή ανατροφή, η έλλειψη πνευματικότητας, το κοινωνικό και πολιτισμικό
περιβάλλον – δύο είναι οι βασικοί ανασταλτικοί παράγοντες που συντελούν στην
έλλειψή της: το σύμπλεγμα της ανωτερότητας και το σύμπλεγμα κατωτερότητας. Στην
πρώτη περίπτωση το άτομο, από ματαιοδοξία, υπερτιμά τις σωματικές και
ψυχοπνευματικές του δυνάμεις. Στην ουσία «βλέπει» στον εαυτό του μόνο αρετές
και χαρίσματα. Στη δεύτερη περίπτωση το άτομο, λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης στον
εαυτό του, στην ανθρώπινη αξία του, υποτιμά τις δυνάμεις του και
αυτομηδενίζεται. Σχηματίζει μικρή ιδέα για τον εαυτό του, όχι για λόγους
ταπεινοφροσύνης. Και οι δύο αυτοί παράγοντες είναι δυσκολοπολέμητοι, αφού είναι
εσωγενείς συνδεόμενοι με τον εσωτερικό κόσμου του ανθρώπου.
«Είναι μεγάλη
ανοησία να κυνηγάς το μάταιο[i]». «Οι παράτολμες πράξεις δε δείχνουν
σωφροσύνη[ii]».
«Πρέπει ο άνθρωπος ν' ασχολείται μ' αυτά που μπορεί να πετύχει[iii]». «Δεν είναι γνώρισμα του σοφού ανθρώπου το να
επιζητά το ακατόρθωτο[iv]». Και να διαφωνεί κανείς, είναι δύσκολο να μην
προβληματιστεί με τις παραπάνω ποιητικές ρήσεις. Γιατί, πράγματι, τι άλλο από
ανοησία είναι να κάνεις πράγματα που ξεπερνούν τις δυνατότητές σου; Μόνο
συμφορές μπορείς να περιμένεις. Μάλιστα, σε μία τέτοια περίπτωση, η ενδεχόμενη
αποτυχία έχει δυσμενέστατη συναισθηματική επίδραση, «γιατί οι άνθρωποι, χάνουν
πολύ περισσότερο την αυτοπεποίθησή τους, όταν φανούν κατώτεροι σε κάτι που
αξίωναν πως είναι ανώτεροι, αν δεν είχαν από την αρχή την ιδέα αυτή[v]».
Ποιος, όμως, έχει τη δυνατότητα να ορίσει με ακρίβεια το μάταιο, το παράτολμο,
το ανέφικτο, το ακατόρθωτο; Μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως τα μεγάλα και σπουδαία
δεν έγιναν ούτε γίνονται από ανθρώπους που διστάζουν να πάρουν πρωτοβουλίες,
από ανθρώπους αδρανείς που υποτιμούν τις δυνάμεις τους, από ανθρώπους
φοβισμένους που μένουν μόνιμα καθηλωμένοι σε μια μίζερη κατάσταση απραξίας και
αυτοπεριθωριοποίησης. Έγιναν και γίνονται από ανθρώπους δυναμικούς, από
ανθρώπους ενεργούς, παράτολμους, κάποτε και… ματαιόδοξους!
Βασίλης Λάλας, φιλόλογος,Ιανουάριος
2017
Κείμενο 2
Ο φόβος…
Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει νιώσει κάποτε στη ζωή του φόβο. Όποιος κομπορρημονεί για το αντίθετο, είναι ο ίδιος δειλός και πιότερο φοβισμένος από τους άλλους. Απλώς, φορά τη μάσκα της θρασύτητας. Ο φόβος, μάλιστα, του προκαλεί μεγαλύτερο πόνο απ’ ότι στους άλλους ανθρώπους.
Το συναίσθημα του φόβου προκαλείται ασυνείδητα από τον ανθρώπινο οργανισμό ως μέσο άμυνας και επιβίωσης έναντι ενός, πραγματικού ή μη, κινδύνου ή απειλής. Είναι η ψυχική ταραχή που προκαλείται από την προσμονή του κακού. Υπό προϋποθέσεις, ο φόβος είναι αναγκαίος. Μας προστατεύει από πιθανούς κινδύνους. Μας συγκρατεί να μην κάνουμε πράγματα που ναι μεν μας δίνουν ευχαρίστηση, αλλά κάποτε μπορεί να μας οδηγήσουν σε συμφορές. Δεν πρέπει, όμως, να υποκύπτουμε στο φόβο. Όταν το κάνουμε, απλά τον γιγαντώνουμε. Τον λαμβάνουμε, λοιπόν, υπόψη μας, αλλά οφείλουμε να τον ελέγχουμε και να προχωρούμε μπροστά. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να γίνεται φοβία, γιατί τότε μας πνίγει και δε μας αφήνει να ζήσουμε μια φυσιολογική ζωή. Μετατρέπεται σε δουλεία, μορφή ανελευθερίας και μας καταδυναστεύει. Ακυρώνει τόσο τη γνώση και την εμπειρία όσο τη σκέψη και τη λογική. Στην ουσία, ο φοβισμένος άνθρωπος δεν ονειρεύεται, δε ζει. Πεθαίνει κάθε μέρα. Ο φόβος του για τη ζωή γίνεται ο μεγαλύτερός του φόβος.
«Ο φόβος υπάρχει παντού». Στη δουλειά, στο στρατό, στον έρωτα, στη θρησκεία, στην πολιτική… «Αν μάλιστα καταφέρεις να τον περάσεις μέσα στους ανθρώπους, αυτοί τον θεωρούν πιο πάνω και από το θεό[vi]». Αυτό το έχουν κατανοήσει πολύ καλά οι εκάστοτε κρατούντες και τώρα κι από πάντα. Είναι το όπλο τους, ώστε να έχουν φοβισμένους και άρα πειθαρχημένους και νομοταγείς πολίτες. Πολίτες πειθήνιους που θα υπακούν, ανήμποροι να αντιδράσουν, στα διάφορα κελεύσματα της εξουσίας –λογικά ή παράλογα.
Τι θα γινόταν, όμως, αν εξέλιπε παντελώς ο φόβος από τη ζωή, την καθημερινότητα των ανθρώπων; Θα μπορούσε, άραγε, να λειτουργήσει η κοινωνία χωρίς φόβο; Δυστυχώς, δεν κατέχονται όλοι οι άνθρωποι από τις ίδιες ηθικές αρχές και αξίες. Πολλοί είναι αυτοί με ελαστική συνείδηση, όχι λιγότεροι αυτοί που ρέπουν προς το άδικο, και σίγουρα όχι ελάχιστοι οι συνειδητά ασυνείδητοι. Μπορεί να φαίνεται υποτιμητικό για την ανθρώπινη φύση, αλλά ο φόβος δρα ανασταλτικά στις περιπτώσεις αυτές, και ίσως σωφρονιστικά…
Βασίλης Λάλας,
φιλόλογος, Μάρτιος 2017
Κείμενο 3.Α
Κ. Π. Καβάφης, «Τα παράθυρα»
Σ’
αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνώ
μέρες βαρυές, επάνω κάτω τριγυρνώ
για νάβρω τα παράθυρα.— Όταν ανοίξει
ένα παράθυρο θάναιπαρηγορία.—
Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώ
να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.
Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.
Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.
Κείμενο 3.Β
ΜίροσλαβΧόλουμπ,
«Η πόρτα»
Πήγαινε
κι άνοιξε την πόρτα.
Μπορεί
απ’ έξω εκεί να στέκει
ένα
δέντρο, ένα δάσος,
ένας
κήπος
ή
μια πόλη μαγική.
Πήγαινε
κι άνοιξε την πόρτα.
Μπορεί
να είναι το σκυλί που ψαχουλεύει.
Μπορεί
να δεις κάποια μορφή,
ή
ένα μάτι,
ή
την εικόνα
μιας
εικόνας.
Πήγαινε
κι άνοιξε την πόρτα.
Αν
είναι η καταχνιά
θα
καθαρίσει.
Πήγαινε
κι άνοιξε την πόρτα.
Κι
αν είναι μόνο η σκοτεινιά
που
θορυβεί
κι
αν είναι μόνο
κούφιος
άνεμος
κι
αν
τίποτα
δεν
είναι
έξω
εκεί,
πήγαινε
κι άνοιξε την πόρτα.
Τουλάχιστον
θα
γίνει
κάποιο
ρεύμα.
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ
Α
Α1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60-70 λέξεις, τα θετικά και αρνητικά αποτελέσματα του συναισθήματος του φόβου στους ανθρώπους, όπως τα διατυπώνει ο συγγραφέας του κειμένου 2.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ
Β
Β1. Με βάση το κείμενο 1, να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, τεκμηριώνοντας τις απαντήσεις σας με αντίστοιχα χωρία, τις παρακάτω περιόδους λόγου γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσεις κάθε απάντησή σου παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.
Μονάδες 10
Α. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει ο
άνθρωπος να κυνηγάει το μάταιο, το ακατόρθωτο.
Β.
Δεν είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να γνωρίσει κάποιος τον εαυτό του.
Γ.
Τα συμπλέγματα της ανωτερότητας και της κατωτερότητας είναι οι μοναδικοί παράγοντες
που δυσχεραίνουν την απόκτηση αυτογνωσίας.
Δ. Αυτός που έχει σύμπλεγμα κατωτερότητας είναι
ταπεινός άνθρωπος.
Ε.
Όταν αποτύχει κάποιος επιδιώκοντας το ακατόρθωτο,
πλήττεται περισσότερο συναισθηματικά από κάποιον άλλον που είχε μια απλή
αποτυχία.
Β2.α. Ποια νομίζετε
ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στη δεύτερη παράγραφο («Παρ’ ότι… του
ανθρώπου») του κειμένου 1; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να αναπτύξει την
παράγραφο υπηρετεί την πρόθεση αυτή; (μον. 7)
Β2.β. Στη δεύτερη παράγραφο («Το συναίσθημα… φόβος») του κειμένου 2 ο συντάκτης του χρησιμοποιεί κυρίως μικροπερίοδο λόγο. Να ξαναγράψετε την παράγραφο κάνοντας εκτεταμένη χρήση του μακροπερίοδου λόγου χρησιμοποιώντας, όπου κρίνεται αναγκαίο, την υποτακτική σύνδεση των προτάσεων και κάνοντας τις σχετικές αλλαγές. Τι αλλάζει ως προς το ύφος; (μον. 8)
Μονάδες 15
Β3. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση των δύο ερωτημάτων στην τελευταία παράγραφο («Είναι μεγάλη… ματαιόδοξους!») του κειμένου 1 ως προς την οργάνωση της παραγράφου και ως προς την αντίδραση του αναγνώστη;
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ
Κ. Π. Καβάφης,
«Τα παράθυρα»
Γ1. Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για το κείμενο, παρουσιάζοντας το κύριο, κατά τη γνώμη σας, θέμα του. Να συμπεριλάβετε στην απάντησή σας σχετικούς με το θέμα δείκτες του ποιήματος (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ
Γ
ΜίροσλαβΧόλουμπ,
«Η πόρτα»
Γ1. Ποιο είναι,
κατά τη γνώμη σας, το κεντρικό ερώτημα που θέτει το ποίημα; Να απαντήσετε
αξιοποιώντας τους παρακάτω κειμενικούς δείκτες: τις επαναλήψεις, την
προστακτική έγκλιση, τους υποθετικούς λόγους και τις εικόνες.
Θεωρείτε πως είναι διαχρονικό το ερώτημα αυτό; (150-200 λέξεις) Μονάδες 15
Εναλλακτικά
Γ1. Το κείμενο αρχίζει και τελειώνει με την ίδια φράση. Αυτό το σχήμα του κύκλου, σε συνδυασμό με την επανάληψη της φράσης μέσα στο κείμενο,
Σε ποια υπόθεση σας οδηγούν για τους λόγους που κινούν την επιθυμία
φυγής στον ήρωα; Αυτό που περιγράφει το κείμενο μπορεί να συμβεί στη ζωή μας;
Είναι συνηθισμένη κατάσταση;
Εναλλακτικά
Σε ποιο συμπέρασμα σας οδηγούν όσον αφορά στο κεντρικό ερώτημα/θέμα συζήτησης που θέτει το κείμενο; Τι μορφή παίρνει στην εποχή μας η έννοια της φυγής;
ΘΕΜΑ Δ
Δ1. Υπόθεσε ότι συμμετέχεις σε συζήτηση σε γνωστή ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης με θέμα τα εφόδια των νέων. Να εκθέσεις σε 350-400 λέξεις την προσωπική σου γνώμη σχετικά:
α. με την αναγκαιότητα της αυτογνωσίας στον
άνθρωπο και
