Φιλία - Κοινωνικές σχέσεις

 (Συλλογικό. Δόθηκε ως τρίωρο διαγώνισμα προσομοίωσης για τη Γ΄ λυκείου τον Δεκέμβριο του 2022)

Κείμενο 1

Πρόσωπο και προσωπείο

   Ζούμε σε μια εποχή που τα πάντα γίνονται για το «θεαθήναι». Σε μια εποχή που το «είναι» έχει αντικατασταθεί από το «φαίνεσθαι» και οι άνθρωποι κρίνονται όχι με βάση αυτό που είναι, αλλά με βάση αυτό που υποκρίνονται πως είναι.

   Η υποκρισία, λοιπόν, βρίσκεται σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής μας ζωής. Κάποιοι υποκρίνονται για καλό σκοπό θέλοντας, για παράδειγμα, να συμπαρασταθούν στο πρόβλημα ενός συνανθρώπου τους. Κάποιοι άλλοι για ν’ ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σκληρής κοινωνικής πραγματικότητας κρύβοντας τις αδυναμίες τους, τα τρωτά τους σημεία. Δυστυχώς, όμως, όλο και περισσότεροι υιοθετούν τη στάση αυτή για ιδιοτελείς σκοπούς αναζητώντας την επαγγελματική ή την κοινωνική τους αναρρίχηση και καταξίωση. Ακόμη χειρότερα, υπάρχουν κι αυτοί που υποκρίνονται χωρίς πραγματικό προσωπικό όφελος, μόνο και μόνο για να προκαλέσουν κακό στους άλλους από φθόνο, εμπάθεια ή εκδικητικότητα.

   Οι περισσότεροι άνθρωποι, σκεπτόμενοι χωρίς σύνεση, πέφτουν σε πλάνη και δεν κρίνουν σωστά τους άλλους. Δεν τους αξιολογούν από τις πράξεις τους και το πραγματικό τους ήθος. Όταν ακούν να μιλά κάποιος σωστά, τον επαινούν, είναι, όμως, πάντοτε έτοιμοι ν’ ακολουθήσουν αυτούς που τα λένε ωραία, τους δημαγωγούς. Έτσι, άνθρωποι κούφιοι και κενόδοξοι, άνθρωποι που νοιάζονται μόνο για το πώς θα παρουσιάσουν με τον καλύτερο τρόπο τον εαυτό τους στους άλλους, κυριαρχούν στην κοινωνικοπολιτική ζωή.

   Από τη στιγμή, επομένως, που σήμερα τα λόγια του ανθρώπου δε συμβαδίζουν με τις πράξεις του, οι πράξεις είναι αυτές που πρέπει να έχουν μεγαλύτερη ισχύ και όχι τα λόγια. Με το κριτήριο αυτό πρέπει να κρίνουμε τους άλλους. Κι όχι να επαινούμε αυτούς που προβαίνουν σε ανήθικες πράξεις, αλλά τις παρουσιάζουν με όμορφο τρόπο, αυτούς που καταφέρνουν να παρουσιάζουν το δίκαιο ως άδικο. Όταν δεν το πράττουμε, γινόμαστε ηθικοί αυτουργοί στην αναισχυντία αυτή. Τους δίνουμε το δικαίωμα να το κάνουν.

   […] Λένε πως ο πραγματικός φίλος φαίνεται στις δύσκολες στιγμές. Πολύ σωστά! Φαίνεται! Είναι, όμως, και πραγματικός φίλος; Πολύ εύκολα ο ένας μπορεί να συμπαρασταθεί στον άλλον στις συμφορές του. Το θέμα είναι αν νιώθει το συναίσθημα της λύπης, όταν το κάνει. Δυστυχώς, λίγοι είναι αυτοί που το νιώθουν πραγματικά. Οι περισσότεροι υποκρίνονται πως συμπάσχουν, αλλά η λύπη δεν τους τρώει και την ψυχή… Υπάρχουν κάποιοι που είναι πιο «φίλοι» και «χαίρονται» με τη χαρά του φίλου. Είναι τόση η «χαρά» τους που με δυσκολία το προσωπείο τους κρύβει τα αληθινά τους συναισθήματα…

   Πράγματι, το βασικότερο συστατικό της πραγματικής και ανιδιοτελούς φιλίας είναι το να χαίρεσαι με τη χαρά του άλλου. Ελάχιστοι, όμως, είναι αυτοί που μπορούν να νιώσουν το συναίσθημα αυτό. Κι αυτό γιατί ο φθόνος δηλητηριάζει τις ψυχές τους. Κι όταν η ψυχή σου είναι άρρωστη, όχι μόνο αδυνατείς να χαρείς με τη χαρά του άλλου, αλλά διπλασιάζεται κι ο πόνος της αρρωστημένης σου ψυχής. Το κακό είναι πως πολύ όψιμα καταλαβαίνει κανείς την ψεύτικη φιλία. Έχουν ασκηθεί πολύ καλά οι άνθρωποι να υποκρίνονται, να παίζουν έξοχα το παιχνίδι του «φαίνεσθαι» και να φορούν τη μάσκα της υποκρισίας. Τη μάσκα αυτή, όμως, δε μπορείς να τη φοράς για πάντα. Κάποια στιγμή θα φτάσεις στο σημείο να συγχέεις το πρόσωπό σου με το προσωπείο. Εκτός κι αν γίνεις τελικά αυτός που υποκρίνεσαι πως είσαι…

Λάλας Βασίλης, φιλόλογος

 

Κείμενο 2

Διασφαλίζει κανείς την ελευθερία του μόνο αν είναι έτοιμος ν’ αντισταθεί…

   […] Σοφός ο λόγος αυτού που είπε πως πρέπει να μαθαίνεις τι κάνουν οι εχθροί σου. Άλλωστε, πώς μπορείς ν’ αντιμετωπίσεις τον εχθρό σου , όταν δεν τον γνωρίζεις; Όταν δεν έχεις πλήρη γνώση των αδυναμιών του, των ελαττωμάτων του, των τρωτών του σημείων; Οι άνθρωποι λειτουργώντας περισσότερο παρορμητικά και λιγότερο έλλογα παρασύρονται από τα συναισθήματά τους – κυρίως την οργή και το θυμό – με αποτέλεσμα όχι μόνο να αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα με τους «αντιπάλους» τους, αλλά και να δεινοπαθούν ακόμη περισσότερο απ’ αυτούς. Όταν μάλιστα ο «αντίπαλος» έχει μάθει να αποκρύπτει, σιωπώντας, τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, τότε οι πιθανότητες να τον νικήσεις είναι από ελάχιστες έως μηδαμινές. Αυτό συμβαίνει γιατί, αν είναι εξωστρεφής και οξύθυμος, έχεις τη δυνατότητα να εντοπίσεις τις αδυναμίες του και να προετοιμάσεις κατόπιν ένα οργανωμένο σχέδιο αντιμετώπισής του. Όταν, όμως, γνωρίζει να φυλάγεται καλά, να παίζει έξοχα το παιχνίδι του «φαίνεσθαι», να υποκρίνεται αριστοτεχνικά φορώντας το κατάλληλο προσωπείο, τότε οι πιθανότητες σαφώς δεν είναι με το μέρος σου. Πόσο μάλλον όταν αυτός ο «άλλος» - είτε άντρας είτε γυναίκα – έχει μάθει να σιωπά εκεί που πρέπει και τη στιγμή που πρέπει.

   Βέβαια, μπορεί η σιωπή του «άλλου», οι καλά κρυμμένες μύχιες σκέψεις του να είναι ανασταλτικός παράγοντας αντιμετώπισής του, υπάρχει, όμως, κι ένας πλέον δυσκολοπολέμητος εχθρός. Ένας εχθρός που πολύ δύσκολα αντιμετωπίζεται για τον απλούστατο λόγο πως είναι …εσωτερικός. Και δεν είναι άλλος από τον ίδιο μας τον εαυτό! Αναντίλεκτα, αυτός που αδυνατεί να υπερκεράσει τις αναστολές και τους φόβους του, τις ανασφάλειες και τις ενοχές του, όλα όσα συλλήβδην τον καθηλώνουν συναισθηματικά και τον αποδυναμώνουν ψυχοπνευματικά και, ίσως, ηθικά, καθίσταται ες αεί έρμαιο των ισχυρών προσωπικοτήτων αλλά και των θρασύδειλων ανθρωπάριων που σαν ύαινες αναζητούν τα εύκολα θύματα, για να τα κατασπαράξουν. Οι αδύναμοι άνθρωποι, άλλωστε, αποτελούν τον εύκολο στόχο. Κι αυτό παρ’ ότι πολλοί ρομαντικοί πρεσβεύουν το ακριβώς αντίθετο, υπό το πρίσμα της αγαθής προαίρεσης και της χριστιανικής ηθικής θεωρώντας πως στους αδύναμους ο καθένας δείχνει πάντα μεγαλύτερη καλοσύνη.

Λάλας Βασίλης, φιλόλογος

Κείμενο 3

Μ. Αναγνωστάκης, «Επιτύμβιον»

   Πέθανες – κι έγινες και συ: ο καλός.

   Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

   Τριάντα έξι στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι αντιπροέδρων,

   εφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που προσέφερες.

 

   Α, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο το ‘ξερα τι κάθαρμα ήσουν,

   τι κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα.

    Κοιμού εν ειρήνη δε θα ‘ρθω την ησυχία σου να ταράξω.

   (Εγώ, μια ολόκληρη ζωή μες στη σιωπή θα την εξαγοράσω

   πολύ ακριβά κι όχι με τίμημα το θλιβερό σου το σαρκίο).

    Κοιμού εν ειρήνη. Ως ήσουν πάντα στη ζωή: ο καλός,

   ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

   Δε θα ‘σαι ο πρώτος ούτε δα κι ο τελευταίος.

 

ΘΕΜΑΤΑ

ΘΕΜΑ Α

   Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά τις απόψεις του συγγραφέα για την πραγματική φιλία, όπως αυτές αναδεικνύονται στις δύο τελευταίες παραγράφους («Λένε πως… υποκρίνεσαι πως είσαι…») του κειμένου 1 (60-70 λέξεις)            

Μονάδες 20

ΘΕΜΑ Β

   Β1. Με βάση τα κείμενα 1 και 2, να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε τις παρακάτω περιόδους λόγου γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο τη λέξη Σωστό ή Λάθος                                                 

Μονάδες 10

Α. Στην εποχή μας οι άνθρωποι κρίνονται με βάση τα πραγματικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους (κείμενο 1)

Β. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι υιοθετούν την υποκριτική στάση στην κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή για λόγους άμυνας και όχι συμφέροντος (κείμενο 1)

Γ. Οι άνθρωποι με τη στάση τους ενισχύουν την υποκρισία, όταν επικροτούν ανήθικες συμπεριφορές που παρουσιάζονται με ωραίο τρόπο (κείμενο 1)

Δ. Τις εσωστρεφείς και ήρεμες προσωπικότητες μπορεί κάποιος να τις αντιμετωπίσει πολύ πιο εύκολα (κείμενο 2)

Ε. Ο πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμος εχθρός είναι ο ίδιος μας ο εαυτός (κείμενο 2)

   Β2. Α. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των παρακάτω σημείων στίξης στο κείμενο 2;

i.            Διπλή παύλα (1^η παράγραφος) – κυρίως την οργή και το θυμό –

ii.         Εισαγωγικά (1^η παράγραφος) «φαίνεσθαι»

iii.       Αποσιωπητικά (2^η παράγραφος) …εσωτερικός               Μονάδες 9

   Β2. Β. Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία των δύο ερωτημάτων στην αρχή της πρώτης παραγράφου («Σοφός ο λόγος… τη στιγμή που πρέπει») του κειμένου 2; Μονάδες 6                                                                                              

Μονάδες 15

   Β3. Πρόθεση του συντάκτη στην τέταρτη παράγραφο («Από τη στιγμή… το δικαίωμα να το κάνουν») του κειμένου 1 είναι να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες του για συγκεκριμένο θέμα. Ποιο είναι αυτό; Να απαντήσετε αναφερόμενοι/-ες σε συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές (ρηματικά πρόσωπα και εγκλίσεις) με τις οποίες επιτυγχάνει το στόχο του, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία και εξηγώντας τη λειτουργία τους.

                                                                                                                 Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

   Γ1. Βασιζόμενοι/-ες σε τρεις (3) τουλάχιστον κειμενικούς δείκτες του ποιήματος, να συνοψίσετε τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου τύπου που εκπροσωπεί ο Λαυρέντης. Κατά τη γνώμη σας, η στόχευση του ποιητή περιορίζεται αποκλειστικά στον Λαυρέντη ή διευρύνεται και προς άλλα πρόσωπα και κατευθύνσεις και γιατί; (150-200 λέξεις)                                                                                   

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ Δ

   Δ1. Στο ιστολόγιο του σχολείου σου δημοσιεύεται το κείμενο 1. Αφού το μελετήσεις, να γράψεις ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην ίδια ιστοσελίδα απαντώντας στα παρακάτω ερωτήματα:

α) Συμφωνείς με τους λόγους –όπως τους παραθέτει ο συντάκτης του κειμένου στις δύο πρώτες παραγράφους («Ζούμε σε μια εποχή… εκδικητικότητα») – για τους οποίους οι άνθρωποι υποκρίνονται σήμερα και γιατί;

β) Στις δύο τελευταίες παραγράφους του κειμένου (« Λένε πως ο… υποκρίνεσαι πως είσαι…») ο συντάκτης του παραθέτει κάποια στοιχεία για τη φιλία. Ποια άλλα χαρακτηριστικά, κατά τη γνώμη σου, πέραν αυτών που αναφέρονται, συνθέτουν την έννοια της πραγματικής φιλίας;        (350-400 λέξεις)               

Μονάδες 30