Τι είναι η μετοχή στα αρχαία ελληνικά; (μικροδιδασκαλία Α΄ μέρος)

 (Σ. Γκαρμπούνης)

1.      Τι είναι η μετοχή

Πρόκειται για τύπο που ανήκει στο ρήμα. Μοιάζει συχνά με επίθετο αλλά εκφράζει μια πράξη όπως και το ρήμα.

·         στα ελληνικά έχει δύο μορφές

με κατάληξη –οντας/ώντας και είναι άκλιτη

Π.χ παίζοντας, τρέχοντας/απαντώντας, ζητώντας

με κατάληξη –μένος και κλίνεται σαν ένα συνηθισμένο επίθετο.

Π.χ κουρασμένος, μετρημένος, επιτρεπόμενος, καταζητούμενος

·         στ’ αρχαία ελληνικά έχει πολλές μορφές

ανάλογα με το χρόνο και τη φωνή του ρήματος (για το σχηματισμό βλ. τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής). Στ’ αρχαία είναι πάντοτε κλιτή σαν ένα επίθετο με τρία γένη και δύο αριθμούς.

Π.χ στην ενεργητική φωνή

Εν.: λύων, λύουσα, λῦον (αυτός/ή/ό που λύνει, επειδή λύνω-εις-ει.., αν λύνω, -εις-ει, όταν… κλπ)

Μελ.: λύσων, λύσουσα, λῦσον (αυτός/ή/ό που θα λύσει, επειδή θα λύσω-εις-ει…, για να λύσω-εις-ει… κλπ)

Αόρ.: λύσας, λύσασα, λῦσαν (αυτός/ή/ό που έλυσε κάτι, όταν έλυσα-ες-ε…, επειδή έλυσα-ες-ε…, αν έλυσα-ες-ε… κλπ)

Παρ.: λελυκώς, λελυκυῖα, λελυκός (αυτός/ή/ό που έχει λύσει, επειδή έχω-εις-ει… λύσει όταν έχω-εις-ει λύσει…, αν έχω-εις-ει λύσει… κλπ)

 

Ή στην μεσοπαθητική φωνή

Εν.: λυόμενος, λυομένη, λυόμενον (αυτός/ή/ό/που λύνεται, όταν λύνομαι-σαι-ται…, επειδή λύνομαι-σαι-ται…κλπ)

Μέλ.: λυσόμενος, λυσομένη, λυσόμενον (αυτός/ή/ό που θα λύνεται κλπ)

κτλ

 

2.      Πώς αποδίδουμε στα ελληνικά τις μετοχές της αρχαίας ελληνικής;

Μπορεί λοιπόν οι μετοχές να μοιάζουν στη μορφή με επίθετα ωστόσο δηλώνουν μια πράξη, ένα γεγονός, μια δραστηριότητα ή μια κατάσταση όπως κι ένα ρήμα. Κι επειδή δεν υπάρχουν αντίστοιχοι τύποι πλέον στα ελληνικά, γι’ αυτό τις μεταφράζουμε σχεδόν πάντοτε με πρόταση και μάλιστα δευτερεύουσα (εκτός από την τροπική μετοχή που αποδίδεται μονολεκτικά). Μ’ άλλα λόγια, στις περισσότερες περιπτώσεις, για να αποδώσουμε στα ελληνικά μια μετοχή χρησιμοποιούμε τους παρακάτω συνδέσμους: επειδή, αφού, όταν, αν, αν και ή  παρόλο που, για να, να, ότι. Όπως παρατηρείτε, μια λέξη (η μετοχή) της αρχαίας ελληνικής αποδίδεται τελικά στα νέα ελληνικά με ολόκληρη πρόταση (εισαγωγική λέξη και το ρήμα). Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά που συνήθως μας δυσκολεύει: ότι η μετοχή στ’ αρχαία ελληνικά συμπυκνώνει μια ολόκληρη πρόταση.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

·         Αρχαία ελληνικά: ἀκροασάμενοι τῆς ἀπολογίας τότε ἤδη ψηφίζεσθε

                                    [μετοχή – μία λέξη]

·         Ελληνικά:        αφού ακούσετε την απολογία, τότε ψηφίστε.

                                    [πρόταση – αφού + ρήμα]

 

·         Τοῦτον Ἀθηναῖοι πολλάκις ἑαυτῶν στρατηγὸν ᾕρηνται ξένον ὄντα.

·         Αυτόν οι Αθηναίοι εξέλεξαν πολλές φορές στρατηγό τους αν και ήταν ξένος.

 

·         νομίζων ἀμείνους καὶ κρείττους πολλῶν βαρβάρων ὑμᾶς εἶναι, διὰ τοῦτο προσέλαβον.

·         επειδή νομίζω ότι είστε πιο ανδρείοι και ανώτεροι από πολλούς βαρβάρους γι’ αυτό σας πήρα μαζί μου.

 

·         τοὺς φίλους εὐργετοῦντες καὶ τοὺς ἐχθροὺς δυνήσεσθε κολάζειν

·         αν ευεργετείτε τους φίλους σας, θα μπορέσετε να τιμωρείτε και τους εχθρούς σας.

 

·         οἱ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο ὡς πολεμήσοντες

·         οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν για να πολεμήσουν.

 

·         ἐγὼ οὔποτε ἐπαυόμην ἡμᾶς μὲν οἰκτίρων

·         εγώ ποτέ δεν έπαψα να λυπάμαι εμάς (τους έλληνες)

 

·         [Περικλῆς] ὡς ἔγνω τὴν ἐσβολὴν ἐσομένην…

·         [ο Περικλής] μόλις κατάλαβε ότι θα γίνει η εισβολή…