(Συνεργατικό)
Κείμενο
1
Η φίλη μου η Εύη περπάταγε κάπως
αστεία, σεινάμενη, κουνάμενη πάνω στα τακούνια της, σαν πάπια, όπως
αυτοσαρκάζονταν, και κάθε τόσο έτρωγε κι από μια τούμπα. Ανακάθιζε τότε στο
έδαφος και δεν μπορούσε να σηκωθεί απ’ τα γέλια. Το ίδιο άλλωστε γελούσε, άμα
έβλεπε άλλον να πέφτει.
Εγώ
πάλι κοκκίνιζα, ν΄ ανοίξει η γη να με καταπιεί, κι έτσι αισθάνομαι πάντοτε,
απέραντη αμηχανία ανάμεικτη μ΄ ένα είδος ντροπής, μόλις δω κάποιον να πέφτει
χάμω-κι αλίμονο πια αν πέσω ο ίδιος! Υπερβολή, θα πείτε, η δική μου η ντροπή,
υπερβολή και το γέλιο της παλιάς μου φίλης. Δεν έχει σημασία τίνος η αντίδραση
είναι πιο δικαιολογημένη από του άλλου. Σημασία έχει πόσο διαφορετικά
συναισθήματα μπορεί να γεννήσει η ίδια πράξη, το ίδιο περιστατικό, σε
διαφορετικούς ανθρώπους.
Κι
αν ένα πέσιμο στο δρόμο δεν μπορεί να θεωρηθεί εξ ορισμού αστείο, τότε άραγε
συμπίπτουν καταρχήν οι αντιδράσεις απέναντι σε κάτι αναντίλεκτα αστείο, σ΄ ένα
ανέκδοτο, σε μια φάρσα; Ούτε, και πάλι. Σκεφτείτε αίφνης να πείτε σε Πόντιο ένα
ανέκδοτο με αφελείς Ποντίους, σε εβραίο ένα ανέκδοτο με τσιγκούνηδες εβραίους,
ένα σεξιστικό ανέκδοτο σε γυναίκα κ.ο.κ. Ή να σκαρώσετε σε κάποιον μια φάρσα
που αγγίζει κάποιο ευαίσθητο σημείο του, που μπορεί άμεσα ή έμμεσα να τον
εκθέτει, να τον γελοιοποιεί, να τον ταπεινώνει. Ή απλούστατα να τον
κοψοχολιάζει.
Υπάρχουν
φορές που το δηκτικό χιούμορ είναι κατεδαφιστικό και εκτός από πολιτικούς ή
θρησκευτικούς ηγέτες μπορεί να αφορά και παιδιά που δύσκολα μπορούν να
διακρίνουν το χιούμορ από τον εμπαιγμό, τη σάτιρα από τη διαπόμπευση.
Σκέφτομαι, δηλαδή, κατά πόσο η σάτιρα πρώτα, η φάρσα έπειτα, η πρόκληση πιο
πέρα, η μικροπροβοκάτσια στην καθημερινή ζωή, με την εξωτερική εμφάνιση π.χ., η
πρόκληση στον δημόσιο βίο, ενδέχεται συχνά να χαρακτηρίζεται από ένα κάποιο
ηθικό έλλειμμα- που προϋποθέτει μάλιστα τη φύσει ή θέσει ανωτερότητα του
φαρσέρ, του προβοκάτορα, του πρωτοπόρου καλλιτέχνη ακόμα ακόμα.
Ζόρικο
το θέμα, κι όταν μιλάμε γι’ αυτό κινδυνεύουμε να βουλιάξουμε στην αυθαιρεσία
και το δογματισμό.
Σκέφτομαι,
λοιπόν, μια πολυτέλεια που δεν μπορεί να την έχει η σάτιρα: η σάτιρα, ακόμα και
από τον οξυδερκέστερο κωμικό, δεν μπορεί από τη φύση της να αναλύσει, έστω και
με τον κίνδυνο να πλατειάσει. Όλα πρέπει να γίνουν αστραπιαία, μέσα από μια
ατάκα, μια μούτα, ένα κλείσιμο του ματιού. Κι έτσι καταδικάζεται να
συνθηματολογεί, πράγμα από τη φύση του επικίνδυνο, έως-συχνά- και αντιδραστικό!
Ενώ αυτή η πολυτέλεια που είπα,
μπορεί να λειτουργεί ανακουφιστικά, σαν δικλίδα ασφαλείας, στον ανάλογα
εξουσιαστικό ρόλο κάποιου που γράφει σε εφημερίδα-λέω για να υπογραμμίσω μια
συστατική διαφορά του μέσου, κι όχι για να εξασφαλίσω τάχα αυτομάτως
απαλλακτικό για την αφεντιά μου.
Συνθηματολογικά
λοιπόν μπορεί-ή πρέπει!- να λειτουργεί η σάτιρα, ένα τραγούδι, ή ένα ανέκδοτο.
Και η φάρσα; Προφανώς και υπάρχουν λογής λογής φάρσες. Πόσες φορές δεν έχουμε
γελάσει με καλόκαρδες φάρσες, φάρσες που κάνουμε οι ίδιοι μεταξύ μας, φάρσες
που βλέπουμε στην τηλεόραση, σε ειδικές μάλιστα εκπομπές. Αντιδρά όμως πάντοτε
με τον ίδιο τρόπο, δέχεται πάντοτε το ίδιο ανώδυνα τη φάρσα το εκάστοτε θύμα,
εντός ή εκτός εισαγωγικών;
Μπορεί
άραγε να υπάρχει πρόβλημα ηθικής τάξεως στη σάτιρα, στη φάρσα ή στην πρόκληση,
αφού προϋποθέτουν την ανωτερότητα κάποιου που αποδεικνύει την αφέλεια των
άλλων, την κοινωνική υποκρισία κ.ο.κ.;
Γ. Χάρης, Η
σάτιρα, η φάρσα, η πρόκληση εφ. Τα Νέα 28 Ιουνίου 2008 (διασκευή)
Κείμενο
2
Ηλίας Μακρής Καθημερινή 21-5-2021
Κείμενο 3
[Όλοι μαζί…]
Όλοι μαζί κινούμε, συρφετός,
γυρεύοντας ομοιοκαταληξία.
Μια τόσο ευγενικιά φιλοδοξία
έγινε της ζωής μας ο σκοπός.
Αλλάζουμε με ήχους και συλλαβές
τα αισθήματα στη χάρτινη καρδιά
μας,
δημοσιεύουμε τα ποιήματά μας,
για να τιτλοφορούμεθα ποιητές.
Αφήνουμε στο αγέρι τα μαλλιά
και τη γραβάτα μας. Παίρνουμε πόζα.
Ανυπόφορη νομίζουμε πρόζα
των καλών ανθρώπων τη συντροφιά.
Μόνο για μας υπάρχουν του Θεού
τα πλάσματα και, βέβαια, όλη η
φύσις.
Στη Γη για να στέλνουμε
ανταποκρίσεις,
ανεβήκαμε στ’ άστρα τ’ ουρανού.
Κι αν πειναλέοι γυρνάμε ολημερίς,
κι αν ξενυχτούμε κάτου απ’ τα
γεφύρια,
επέσαμε θύματα εξιλαστήρια
του «περιβάλλοντος», της «εποχής».
Καρυωτάκης Ελεγεία και Σάτιρες
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Θέμα
Α
Να αποδώσεις συνοπτικά τη θέση του
αρθρογράφου στο κείμενο 1 σε σχέση με τις διάφορες εκδοχές του χιούμορ και την
επιχειρηματολογία που τη στηρίζει (80 λέξεις)
(Μονάδες 15)
Θέμα
Β
Β1
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις
αποδίδουν σωστά (Σ) τις απόψεις των κειμένων 1 και 2 και ποιες όχι (Λ);
1.
Ο αρθρογράφος του κειμένου 1 στέκεται
αμήχανος μπροστά σε παθήματα που προκαλούν γέλιο.
2. Στο
κείμενο 1 θεωρεί ότι η σάτιρα και η φάρσα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο.
3. Στο
κείμενο 1 ο αρθρογράφος υποστηρίζει ότι η φάρσα και η σάτιρα γίνεται από όσους
είναι ανώτεροι από τα θύματά τους.
4. Στο
κείμενο 1 ο αρθρογράφος εκτιμά ότι δεν μπορεί να είναι κανείς απόλυτα θετικός ή
αρνητικός απέναντι στη σάτιρα και το χιούμορ.
5.
Στο κείμενο 2 η πρόθεση του σκιτσογράφου
είναι να σατιρίσει τους αδύναμους μαθητές.
(Μονάδες 10)
Β2
1.
Να εντοπίσεις στο κείμενο 1 τρεις
διαφορετικές γλωσσικές επιλογές που εκφράζουν τον προβληματισμό του αρθρογράφου
απέναντι στα διάφορα είδη χιούμορ και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς
στο κείμενο.
(Μονάδες 9)
2.
Πού στρέφεται η ειρωνεία και ο σαρκασμός
του κειμένου 2 και με ποια μέσα ο σκιτσογράφος το πετυχαίνει;
(Μονάδες 6)
Β3
1.
«Κι αν ένα πέσιμο στο δρόμο… απλούστατα
να τον κοψοχολιάζει»: Με ποιο τρόπο ο συντάκτης του άρθρου αναπτύσσει την
παράγραφο και πόσο αποτελεσματική είναι η επιλογή του;
(Μονάδες 10)
2.
Να εντοπίσετε στο κείμενο 1 δύο
μεταφορικές χρήσεις της γλώσσας
(Μονάδες 5)
Γ.
Το ποίημα του Καρυωτάκη ανήκει στη
συλλογή Ελεγείες και Σάτιρες. Με τεκμηρίωση σε κειμενικούς δείκτες που
επιβεβαιώνουν τη σατιρική διάθεση του ποιητικού υποκειμένου να καταγράψετε το
βασικό θέμα του ποιήματος και τη δική σας στάση.
(Μονάδες 15)
Δ.
Έρχεστε σε επαφή καθημερινά με
χιουμοριστικά ή σατιρικά ποστ ή βίντεο στο διαδίκτυο. Με βάση, λοιπόν, την
εμπειρία σας, το χιούμορ και η σάτιρα έχουν κατά τη γνώμη σας όρια;
Διευκρινίστε τη θέση σας και κατόπιν εξηγήστε αν τα δύο παραπάνω στοιχεία
μπορούν να λειτουργήσουν στη διαδικασία της μάθησης στο σχολείο (350-400
λέξεις).
(Μονάδες 30)
