Αρχαία Ελληνικά Γ΄ λυκείου - Ερμηνευτικές ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων (θέμα Β1)

(επιλέγονται μόνο οι ερωτήσεις που εστιάζουν αποκλειστικά στο κείμενο της ενότητας και όχι οι συνδυαστικές με άλλο κείμενο)

Επιμέλεια Σ. Γκαρμπούνης

1^η Θεματική ενότητα

Κείμενο 1

1. Γιατί κατά τον Αριστοτέλη αυτός που αγαπά τους μύθους είναι κατά κάποιον τρόπο και φιλόσοφος; Ποια ήταν η άποψη του Πλάτωνα για το ίδιο θέμα;
2. Ποιες γλωσσικές επιλογές του Αριστοτέλη στο συγκεκριμένο κεφάλαιο (Α2) του έργου Μετά τα Φυσικά επιβεβαιώνουν την ιστορικότητα της φιλοσοφίας.
3. Με ποια επιχειρήματα καταλήγει ο Αριστοτέλης στο συμπέρασμα ότι «Δῆλον οὖν ὡς δι’ οὐδεμίαν αὐτὴν ζητοῦμενχρείαν ἑτέραν»;

Κείμενο 2

1. Με ποια επιχειρήματα ο Αριστοτέλης στα παραπάνω αποσπάσματα από τον Προτρεπτικό προσπαθεί να υπερασπιστεί τη σωκρατική πρόταση «ζωή χωρίς αδιάκοπο (αυτό)έλεγχο δεν αξίζει να τη ζει κανείς» (Πλάτωνας, Απολογία Σωκράτη 38a)
2. Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο Αριστοτέλης στο απόσπασμα 8 (Τὰ ὑποκείμενα… ὠφελίμως) του Προτρεπτικού λόγου και με ποια επιχειρήματα;
3. Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο Αριστοτέλης στο απόσπασμα 9 (Ἔτι τοίνυν… περιεχούσης) του Προτρεπτικού λόγου και με ποια επιχειρήματα;
4. «ἡ φιλοσοφία δύναταιἐπιτάττειν κατὰ φύσιν»: Με ποιον τρόπο ο Αριστοτέλης συνδέει τη φιλοσοφία με τη φύση στο πλαίσιο της ανθρώπινης πράξης;

Κείμενο 3

1. Με ποια επιχειρήματα ο Επίκουρος αποδεικνύει την αναγκαιότητα της φιλοσοφίας για όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας;

2^η Θεματική ενότητα

Κείμενο 4

1. Πώς εξασφαλίστηκε η ισορροπία και η επιβίωση στο ζωικό βασίλειο κατά τον Πρωταγόρα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο αρχαίο διδαγμένο κείμενο.
2. «Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειανἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·» Για ποιο λόγο κατά τον Πρωταγόρα πρέπει να υπάρξει μέριμνα να μη χαθεί κάποιο γένος; Ποια κοινά σημεία υπάρχουν σε νεότερες επιστημονικές απόψεις σχετικά με την αναγκαιότητα ισορροπίας στη φύση;
3. Με ποια δεδομένα για την κατάσταση του κόσμου αρχίζει ο μύθος και πώς αυτός συνδέεται με την προσωκρατική φιλοσοφία;

Κείμενο 5

1. Να διευκρινίσετε τις έννοιες ἔντεχνος σοφία και ἔμπυρος τέχνη. Πώς σχτίζονται αυτές οι έννοιες με την περὶ τὸν βίον σοφίαν;
2. Να συγκρίνετε την εικόνα του Επιμηθέα μ’ εκείνη του Προμηθέα. Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και την ετυμολογία των δύο ονομάτων.
3. Στον μύθο του Πρωταγόρα υπάρχουν αρκετοί συμβολισμοί. Ποιον συμβολικό ρόλο έχουν στον μύθο ο Προμηθέας, ο Επιμηθέας, ο Ήφαιστος, η Αθηνά, οι φρουροί του Δία (αἱΔιὸςφυλακαὶ);
4. Να εξηγήσετε τη φράση τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί.
5. Να εξηγήσετε τη φράση τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν.

Κείμενο 6

1. Πώς εξηγείται η φράση ὁ ἄνθρωποςθείαςμετέσχεμοίρας με δεδομένο ότι ο σοφιστής Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής;
2. αἰδώς, δίκη: Ποιο είναι το περιεχόμενο καθεμιάς έννοιας; Γιατί θεωρούνται πόλεωνκόσμοι τε καὶδεσμοὶφιλίαςσυναγωγοί;

Κείμενο 7

1. Πώς εξηγεί ο Αριστοτέλης την τάση του ανθρώπου για ζωή στην κοινωνία; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο συγκεκριμένο απόσπασμα από τα Πολιτικά.

3η Θεματική ενότητα

Κείμενο 8

1. Να εξηγήσετε την απάντηση που δίνει ο Σωκράτης χρησιμοποιώντας α΄ πληθυντικό πρόσωπο, όταν ο Γλαύκων αμφισβητεί την ύπαρξη των δεσμωτών: Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ.
2. Να ερμηνεύσετε σύντομα τους παρακάτω συμβολισμούς της αλληγορίας: ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, πρὸς τὸ φῶς, ἐν δεσμοῖς, τῶν δεσμωτῶν, τὰς σκιὰς τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς.
3. Το παραπάνω διδαγμένο αρχαίο κείμενο έχει αλληγορικό περιεχόμενο. Να εντοπίσετε πέντε σημαία του κειμένου που έχουν αλληγορική σημασία και να τα ερμηνεύσετε στο πλαίσιο της πλατωνικής φιλοσοφίας.

Κείμενο 9

1. Ο Σωκράτης ερμηνεύοντας στο παραπάνω απόσπασμα την αλληγορία του σπηλαίου, αναφέρεται στην παιδεία και τον ρόλο της όπως τον αντιλαμβάνεται ο ίδιος. Σε τι διαφοροποιείται η σωκρατική αντίληψη για την παιδεία από εκείνη των σοφιστών και ποιος είναι ο στόχος της;
2. εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὄντος τὸ φανότατον, τῆς περιαγωγῆς: Αξιοποιώντας τους παραπάνω όρους του κειμένου να εξηγήσετε πώς αντιλαμβάνεται ο Σωκράτης την έννοια της παιδείας.
3. Κεντρική θέση στο παραπάνω απόσπασμα έχει η έννοια της περιαγωγῆς. Να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά που της αποδίδει ο Πλάτων.
4. Πόσα είδη αρετών υπάρχουν κατά τον Σωκράτη και σε ποια σημεία διαφοροποιούνται μεταξύ τους; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο αρχαίο κείμενο.
5. Το παραπάνω πλατωνικό απόσπασμα βασίζεται στη σύγκριση των εννοιών “παιδεία” και “εκπαίδευση”. Πώς αντιλαμβάνεται την παιδεία ο Σωκράτης και πώς διαφοροποιείται από την έννοια της εκπαίδευσης; 

Κείμενο 10

1. Να εξηγήσετε για ποιους λόγους η ιδέα της προσέγγισης του Αγαθού παρομοιάζεται με θέαση και ανάβαση: «ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν».
2. Σε τι διαφοροποιείται η ζωή αυτών που έχουν λάβει την ορθή παιδεία από τη ζωή των απαιδεύτων, των τυχαίων και αφιλοσόφητων πολιτικών;
3. «ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους»: Σε ποιους αναφέρεται ο Πλάτων στο απόσπασμα αυτό και γιατί τους επικρίνει;
4. Με βάση το κείμενο να προσδιορίσετε ποιοι, κατά τον Πλάτωνα, δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες και για ποιους λόγους.

Κείμενο 11

1. Ποιες πρέπει να είναι, κατά τον Αριστοτέλη, οι προτεραιότητες της παιδείας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο αρχαίο κείμενο.
2. Ποια η σχέση, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ανάμεσα στην παιδεία, την πολιτεία και τη διαμόρφωση του ηθικού χαρακτήρα του πολίτη;
3. «τίς δ’ ἔσται… ἄσκησιν αὐτῆς»: Ποια ερωτήματα/ζητήματα θέτει ο Αριστοτέλης ως προς τους στόχους της παιδείας και πώς ανταποκρίνεται σε αυτά η «ἐμποδὼν παιδεία» σύμφωνα με το κείμενο;
4. Ποια παιδεία θεωρείται, κατά τον Αριστοτέλη, αντάξια του ελεύθερου πολίτη, σύμφωνα με όσα λέει το κείμενο;

4η Θεματική ενότητα

Κείμενο 12

1. Ποια είδη αρετής διακρίνει ο Αριστοτέλης, σε ποια μέρη της ψυχής ανήκει το κάθε είδος και από ποιους παράγοντες εξαρτάται η ανάπτυξη του καθενός;
2. Ποια είναι η σχέση της πράξεως – ενεργείας με τις ιδιότητες που έχουμε φύσει και με την ηθική αρετή σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές σύμφωνα με το κείμενο.
3. Να επισημάνετε στο αρχαίο κείμενο πέντε λέξεις που εκφράζουν όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας και να δώσετε σύντομα το εννοιολογικό τους περιεχόμενο.

Κείμενο 13

1. Ποια σημασία αποδίδει ο Αριστοτέλης στην παιδική ηλικία, όσον αφορά τη διαμόρφωση του χαρακτήρα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας στοιχεία από το κείμενο.
2. «Μαρτυρεῖ δὲ… ἀγαθοὶ ἢ κακοί»: Ο φιλόσοφος στο πλαίσιο της επιχειρηματολογίας του επικαλείται τα παραδείγματα των νομοθετών και των τεχνιτών. Τι ακριβώς θέλει να αποδείξει ο φιλόσοφος με τα συγκεκριμένα παραδείγματα;
3. Ποιος είναι ο ρόλος της ηθικής πράξης και γενικότερα της ανθρώπινης συμπεριφοράς στις περιστάσεις της (καθημερινής) ζωής αναφορικά με την απόκτηση της ηθικής αρετής, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; Να τεκμηριώστε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο.
4. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη οι αρετές δεν είναι ούτε έμφυτες ούτε ενάντιες στην ανθρώπινη φύση. Αξιοποιώντας στοιχεία από το αρχαίο διδαγμένο κείμενο να εξηγήσετε πώς ο άνθρωπος φτάνει στην τελειοποίηση των ηθικών αρετών.

Κείμενο 14

1. Να δείξετε με επιχειρήματα ότι όσα αναφέρονται στο αρχαίο κείμενο υποστηρίζουν τη βασική αριστοτελική θέση ότι καμία από τις ηθικές αρετές δεν υπάρχει εκ φύσεως σ’ εμάς.

Κείμενο 15

1. Ο αριστοτελικός ορισμός της αρετής είναι τυπικός ως προς τη δομή του. Να προσδιορίσετε την έννοια γένους και την ειδοποιό διαφορά της (ηθικής) αρετής. Να τεκμηριώστε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
2. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη κάθε άνθρωπος είναι απόλυτα υποκειμενικός στις ηθικές επιλογές ή οφείλει να λάβει υπόψη του και ορισμένα αντικειμενικά (ανεξάρτητα από τον ίδιο) κριτήρια; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας στοιχεία από το κείμενο.
3. «Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.»: να καταγράψετε τη συλλογιστική πορεία μέσα από την οποία ο Αριστοτέλης καταλήγει στο συγκεκριμένο συμπέρασμα.
4. Με ποιες προϋποθέσεις, κατά τον Αριστοτέλη, αποδίδεται ηθικό πρόσημα στα συναισθήματα και στις πράξεις ενός ανθρώπου; Να τεκμηριώστε την απάντησή σας αξιοποιώντας στοιχεία από το κείμενο. 

5η Θεματική ενότητα

Κείμενο 16

1. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει στο κείμενο 16 μεταξύ άλλων ότι η πόλη ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως. Αλλού όμως αναφέρει (κείμενο 7) «ὁ δε πρῶτος συστήσας μεγίστων ἀγαθῶν αἴτιος». Να δείξετε ότι δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ των δύο χωρίων.
2. Ο Αριστοτέλης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια του σκοπού, του τέλους. Σε ποιο σημείο του κειμένου αναφέρεται στην έννοια του σκοπού; Να την αναδιατυπώσετε με δικά σας λόγια. (δείτε το σε συνδυασμό με το 17)

Κείμενο 17

1. Ο Αριστοτέλης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια του σκοπού, του τέλους. Σε ποιο σημείο του κειμένου αναφέρεται στην έννοια του σκοπού; Να την αναδιατυπώσετε με δικά σας λόγια. (δείτε το σε συνδυασμό ε το 16)

Κείμενο 18

1. Ποιο ερώτημα θέτει ο Αριστοτέλης στο κείμενο και ποια απάντηση δίνει ο ίδιος; Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει την απάντησή του;

Κείμενο 19

(δεν υπάρχει σχετικό ερώτημα στην τράπεζα)

6η Θεματική ενότητα

Κείμενο 21

1. Να εξηγήσετε τους όρους πολιτεία και εὐνομία στο πλαίσιο της στωικής φιλοσοφίας.
2. Πόσο συνεπή είναι όσα εμφανίζεται να έπραξε ο Μ. Αλέξανδρος ως προς τη θεωρία του Ζήνωνα, σύμφωνα με τον Πλούταρχο;
3. Ποιο ήταν το ιδανικό κράτος για τους Στωικούς; Πώς ερμηνεύεται αυτή η αντίληψη με βάση την ιστορική πραγματικότητα της εποχής;